Ο φωτισμός του κάστρου

Ένα φορτωμένο με ένταση βράδυ προς τα τέλη του Αυγούστου πήρα το δρόμο για το Καψάλι.

Στο δρόμο εκεί κοντά στο Μανιτοχώρι είδα με έκπληξη από την μεριά της Χώρας να αναδύεται μια τεράστια πορφυρή ανταύγεια και να φτάνει μέχρι τη στρατόσφαιρα……. Το μυαλό μου πήγε αμέσως στο κακό όμως το κακό συνοδεύεται πάντα από καπνό, άρα τι άλλο θα μπορούσε να είναι;

Με τις σκέψεις αυτές έφτασα στην μικρή ευθεία λίγο πριν τη Χώρα οπότε ξαφνικά βλέπω το Kάστρο φλεγόμενο ή μάλλον κατά τη βιβλική ρήση φλεγόμενο, αλλά μη καιόμενο. Θυμήθηκα ότι είχα διαβάσει στα «Κυθηραϊκά» για τον ολοκαίνουργιο φωτισμό του κάστρου και βιάστηκα να φτάσω μέχρι το Μπελβεντέρε να το δω επιτέλους φωτισμένο από κοντά.

Μπήκα αντίθετα στο μονόδρομο, ευτυχώς βρήκα και χώθηκα, και την ώρα που έβγαινα από το αυτοκίνητο άκουσα καθαρά ένα κοριτσάκι που κουβέντιαζε με την οικογένεια του να λέει την λέξη “φωτορύπανση”.

Κάθισα σε ένα παγκάκι και άρχισα να βάζω αυτό που έβλεπα σε τάξη.

Μπροστά μου είχα την σπάνιας ομορφιάς γεωγραφική ενότητα Χώρας – Κάστρου-Καψαλιού.

Πάντα συνήθιζα να παρατηρώ αυτή την ενότητα σαν μια άσκηση αισθητικής και αισθανόμουν μάλιστα μια μελαγχολία όταν έπεφτε το σούρουπο και ενώ άναβε ο γλυκός φωτισμός στη Χώρα και στο Καψάλι το επιβλητικό κάστρο μεταβαλλόταν σε σκοτεινό όγκο. Ήλπιζα λοιπόν κάποια φορά να δω το κάστρο φωτισμένο.

Όταν οι Βενετοί πριν από πεντακόσια χρόνια αποφάσισαν να χτίσουν αυτό το κάστρο οδηγήθηκαν από το γονίδιο της υψηλής αισθητικής, που υπάρχει σε κάθε Ιταλό, αλλά και από την απαράμιλλη τεκτονική γνώση που καλλιεργήθηκε στα πανεπιστήμια της Πάντοβα και της Μπολόνια να κατασκευάσουν ένα ογκώδες αλλά υπέρκομψο οικοδόμημα που είναι πραγματικά προέκταση της φύσης και βρίσκεται σε τέλεια αισθητική αρμονία με την γεωγραφική ενότητα Χώρας – Καψαλιού και Χύτρας.

Αυτός είναι ο λόγος που αγαπήσαμε και οικειοποιηθήκαμε αυτό το ξένο πολεμικό μνημείο, το ίδιο έγινε άλλωστε και σε άλλες περιοχές που υπάρχουν ανάλογα κτίσματα, στην Κρήτη μάλιστα τα έχουν αξιοποιήσει σε σημείο να αποτελούν αναπόσπαστο πολιτισμικό κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας τους.

Η απόφαση να φωτιστεί το ενετικό κάστρο ήταν σοφή, αλλά ο φωτισμός έπρεπε να έχει την ανάλογη σοφία των Ιταλών μαστόρων, δηλαδή, όπως το κάστρο την ημέρα βρίσκεται σε απόλυτη αρμονία με τον περιβάλλοντα χώρο, έτσι και το βράδυ το κάστρο φωτισμένο έπρεπε να δένει αρμονικά με τον γλυκό και σεμνό φωτισμό του περιβάλλοντος χώρου, αλλά και του μοναδικού ουράνιου στερεώματος.

Ο έντονος πορφυρός φωτισμός όπως είναι τώρα επιθετικός, καστροκεντρικός, κουραστικός και σπάταλος, καταπιέζει ασφυκτικά την Χώρα και ακυρώνει τον μοναδικό Κυθηραϊκό ουρανό, απαγορεύει τις πολιτιστικές εκδηλώσεις στο εσωτερικό του κάστρου, και είναι αδύνατο πια να χαρεί κανείς την πανσέληνο σε οποιοδήποτε σημείο δεσπόζει αυτή η φωταψία.

Έχουμε ένα προκλητικό φωτισμό τύπου Λας Βέγκας τελείως ξένο με τη σεμνή και πνευματική Κυθηραϊκή παράδοση και ο χαρακτηρισμός φωτορύπανση που έδωσε το παιδί είναι επιεικής.

Ένα άλλο μείζον πρόβλημα δημιουργούν οι τεράστιοι προβολείς. Η μεγάλη ένταση, η ανύπαρκτη εστίαση μαζί με την τοπική υγρασία φλογίζουν κυριολεκτικά την ατμόσφαιρα πάρα πολλά μέτρα πάνω από το περίγραμμα του μνημείου δημιουργώντας αυτή την αφύσικη και ενοχλητική ηφαιστειακή ανταύγεια. Οι προβολείς δεν έπρεπε να είναι εμφανείς και σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει το μάτι να συναντιέται άμεσα, είτε με τη λυχνία, είτε με το κάτοπτρο του προβολέα γιατί το στράβωμα είναι αναπόφευκτο. Χάθηκε ο κόσμος να τρυπηθούν δέκα βράχοι και να τοποθετηθούν μέσα οι προβολείς;

Τέλος μια άλλη παράμετρος σοβαρής πρόκλησης είναι η τεράστια σπατάλη ενέργειας. Σε εποχές δύσκολες, όταν οι διάφοροι φορείς μάς προτρέπουν να κάνουμε οικονομία, ακόμα και στην κατανάλωση ενός κεριού, εμείς λούζουμε το κάστρο με αυτόν τον εκτυφλωτικό φωτισμό δείχνοντας τι; τον νεοπλουτισμό μας;

Απ’ ότι ξέρω δεν γίναμε ούτε Μπαχάμες, ούτε Μαγιόρκα, ούτε Μύκονος, ούτε καν Λευκάδα. Ένα ηρωικό νησί είμαστε που προσπαθεί να επιβιώσει μαζεύοντας λίγες χιλιάδες τουρίστες δυο μήνες το χρόνο για να ζήσουν οι ντόπιοι επαγγελματίες για να μην πάρουν κι’ αυτοί το δρόμο για τις πόλεις.

Αλήθεια, τι να σκέπτονται οι επισκέπτες, όταν από τη μια βλέπουν δρόμους καρμανιόλες, χωρίς στοιχειώδη φωτισμό, εγκαταλελειμμένες μοναδικού κάλους ρεματιές, καμένα κεδροδάση, ερειπωμένα και ανεκμετάλλευτα δημόσια κτίσματα, μικρές καστροπολιτείες επικίνδυνες να καταρρεύσουν, βυζαντινές πολιτείες που κάθε χρόνο τείνουν να χάσουν την μια τους διάσταση και να γίνουν επίπεδες, ανύπαρκτη αποχέτευση με τα αστικά λύματα να ανακατεύονται με τα επιφανειακά τρεχούμενα νερά και από την άλλη να βλέπουν τον άχρηστο προκλητικά ενεργοβόρο φωτισμό του κάστρου;

Όταν πριν από δεκαετίες έφτασαν οι πρώτες φωτογραφίες του πλανήτη παρμένες βράδυ από δορυφόρο οι επιστήμονες έπαθαν σοκ από το τεράστιο ποσό ενέργειας που χάνεται φωτίζοντας άνευ λόγου το…. υπερπέραν. Από τότε γίνεται προσπάθεια ο δημόσιος φωτισμός να φωτίζει, όσο πρέπει, όπου πρέπει και όπως πρέπει. Αυτοί που έκαναν τον φωτισμό του κάστρου δεν έχουν ακούσει τίποτα γι’ αυτά;

Τώρα τι γίνεται; Αυτό που κατά τη γνώμη μας πρέπει να γίνει αμέσως είναι να μειωθεί η μεγάλη ένταση για να σταματήσει η άνευ λόγου σπατάλη ενέργειας και ο φωτοβιασμός του χώρου (Τα πάσης φύσεως τοπικά νυκτόβια ζωντανά χερσαία και ιπτάμενα καθώς και τα νυχτερινά περάσματα των αποδημητικών θα έχουν χάσει τον μπούσουλά τους). Η μείωση της έντασης και της ενεργειακής σπατάλης γίνεται σχετικά εύκολα με ένα κατάλληλο διαιρέτη της τάσης.

Στο μέλλον όμως ο φωτισμός πρέπει να πάρει άλλες διαστάσεις.

Πέρα από το να χαμηλώσουν οι τόνοι το όλο σύστημα είναι ανάγκη να γίνει φιλικό και αρμονικό με τον δημόσιο φωτισμό, και με το γήινο και το ουράνιο περιβάλλον.

Η σελήνη, ο γαλαξίας, οι πλανήτες και τα άλλα λαμπρά ή όχι αστέρια του καλοκαιρινού ουρανού έχουν διαχρονική αισθητική, ενδιαφέρουν όσο δεν φαντάζεστε τους ξένους που τα στερούνται λόγω των συννεφιασμένων ουρανών τους και επιπλέον είναι στολίδια για το κάστρο, ο φωτισμός του λοιπόν δεν πρέπει να τα μάχεται παρά μόνο ίσως στιγμιαία, αντίθετα πρέπει όλα αυτά να συνεργάζονται σε ένα απόλυτα αρμονικό σύστημα νυχτερινού φωτισμού που να γαληνεύει και να καλλιεργεί αισθητικά τον επισκέπτη.

Ακόμη ο φωτισμός πρέπει να είναι χρωματικά εναλλασσόμενος, περιγραφικός, κινητικός, ανάγλυφος και αφηγηματικός. Για όλα αυτά η τεχνολογία έχει προτάσεις, μάλιστα υπάρχει η δυνατότητα preview διαφόρων εκδοχών φωτισμού που θα μπορούσαν να μοιρασθούν με ένα δισκάκι σε 50 -100 ανθρώπους με αναγνωρισμένη αισθητική και αγάπη για το Κυθηραϊκό περιβάλλον, έτσι ώστε να έχουν μια άποψη και αυτοί που θα πληρώνουν και θα υφίστανται τον φωτισμό διά βίου.

Πάντως πρέπει να πω ότι, όταν τον Ιούλιο είχα βρεθεί πάλι στο Καψάλι, ο φωτισμός του κάστρου ήταν σβηστός, ίσως λοιπόν, ενόψει της τουριστικής περιόδου, κάποιοι βιάστηκαν να ανοίξουν τον διακόπτη αφήνοντας την περάτωση του έργου για αργότερα. Eύχομαι να είναι έτσι και του χρόνου να λέμε άλλα!

Δημοσιεύθηκε στο φ. 196 της έντυπης έκδοσης, Οκτώβριος 2005