Γιατί το λέμε έτσι;

ΒΕΡΝΑΡΔΟΣ ΚΑΙ ΒΕΝΑΡΔΟΣ

Στον πρώτο τόμο της έκδοσης των Κυθηραϊκών Επωνύμων έχουμε συμπεριλάβει το επώνυμο αυτό στα επώνυμα, τα οποία δημιουργήθηκαν αρχικά ως παρωνύμια του επωνύμου Κορωναίος βασιζόμενοι στα κατάστιχα των Ενετικών Απογραφών στα Κύθηρα, τα οποία έχουν σωθεί στο Ι.Α.Κ. Εκτός όμως από τις αναφορές αυτές έχουμε και μία ακόμη σαφή αναφορά σε νοταριακό έγγραφο του Ι.Α.Κ. για ένα παπά Μιχάλη Κορωναίο Περνάρδο. Η εγγραφή αυτή συνδέει επίσης κατά αδιαμφισβήτητο τρόπο τα δύο επώνυμα, καθώς χρονολογείται το 1717, είναι δε γνωστό από τις απογραφές, τις οποίες αναφέραμε παραπάνω, ότι κατά το 18^ο αιώνα έχουμε τη διάσπαση του επωνύμου Κορωναίος σε διάφορα άλλα επώνυμα, τα οποία αρχικά εμφανίστηκαν ως παρωνύμια, λόγω των πολλαπλών εμφανίσεων ατόμων με το ίδιο ονοματεπώνυμο, για τα οποία υπήρχε ανάγκη διαχωρισμού. Σε αυτό το λόγο εξάλλου οφείλεται και η μεγάλη διάδοση των παρωνυμίων στο νησί από τα πολύ παλαιότερα χρόνια.

Advertisement

Όσον αφορά την ετυμολογία του επωνύμου, αυτό προέρχεται, όπως ήδη έχουμε δει, από το βαφτιστικό Βερνάρδος, το οποίο με τη σειρά του θεωρείται ότι προέρχεται από το βαφτιστικό των Φράγκων Bernard και αυτό από το  Bern-hard (=δυνατή αρκούδα) κατά τη συνήθεια των Φράγκων και των Γερμανών στον πρώιμο Μεσαίωνα να επιλέγουν ονόματα με δύο συνθετικά.

(Προδημοσίευση από το νέο βιβλίο μας με συμπληρωματικά στοιχεία για τα Κυθηραϊκά επώνυμα)

ΦΡΑΓΚΑΤΑ: Ονομασία τοπωνυμίων στα Κύθηρα, για τα οποία πρώτη η Ελένη Χάρου-Κορωναίου διαπίστωσε ότι δεν πρόκειται ουσιαστικά για ονομασία τοπωνυμίου, αλλά για μεγάλη κατηγορία ιδιοκτησιών, οι οποίες έφεραν αυτό το γενικό χαρακτηρισμό, καθώς ήταν ελεύθερα φεουδαλικών βαρών. Επομένως, τα τοπωνύμια αυτά, δεν είναι ουσιαστικά τοπωνύμια, αλλά παλαιά κατηγορία κτημάτων, τη σημασία των οποίων λησμόνησε με την πάροδο των ετών ο κόσμος και έμειναν γνωστά ως τοπωνύμια, καίτοι δεν έχουμε πολλές αναφορές σε αυτά και έτσι δεν γνωρίζουμε πόσα ήταν και σε ποίες περιοχές του νησιού. (Από τα νοταριακά έγγραφα προκύπτει ότι υπήρχαν τέτοια κτήματα στην περιοχή Λικουβάρα στο Λειβάδι). Η λέξη, τώρα, έχει την προέλευσή της στη  Γαλλία του Μεσαίωνα, όταν αναγνωριζόταν από τους βασιλείς ότι ο φόρος αίματος που πλήρωναν οι Φράγκοι με τις υπηρεσίες τους, τούς απάλλασσε από τους φόρους που πλήρωναν οι ηττημένοι Γαλάτες –Ρωμαίοι υπήκοοι του βασιλιά. Σιγά-σιγά επήλθε πλήρης σύγχυση ανάμεσα στον ιδιωτικό και το δημόσιο φόρο και κατέληξε η λέξη «φράγκος» να σημαίνει ελεύθερος, δηλαδή απαλλαγμένος από φόρο, ενώ δούλος ήταν αυτός που πλήρωνε φόρο. Πώς κατέληξε τώρα στα Κύθηρα αυτή η έννοια δεν είναι γνωστό, το πιθανότερο όμως είναι να εισήγαγαν τον όρο οι Ενετοί, αφού όλη η προϊστορία, αλλά και η έννοια που δινόταν σ’  αυτόν έχει σαφώς Δυτική προέλευση.  Ας μην ξεχνάμε ότι, όταν οι Βενιέρ κατέλαβαν τα Κύθηρα στις αρχές του 13^ου αι. κατέστησαν όλους τους κατοίκους που βρέθηκαν στο νησί υποτελείς τους (βιλάνους), που είχαν υποχρέωση καταβολής φόρων, σε αντίθεση με αυτούς που έφεραν αργότερα οι ίδιοι για εποικισμό, οι οποίοι απηλλάγησαν από την υποχρέωση αυτή, ήταν δηλαδή τρόπον τινά «φράγκοι», όπως οι αντίστοιχοι στη Δύση, εξ ου και τα χωράφια τους «φραγκάτα».

ΒΡΟΥΛΕΑ: Γνωστό τοπωνύμιο στο νοτιότερο άκρο των Κυθήρων, το οποίο καταγράφεται σε έγγραφα το 19^ο αι. είναι όμως σίγουρα πολύ παλαιότερο. Το ίδιο τοπωνύμιο αναφέρεται και στην Κρήτη, με την οποία τα Κύθηρα μοιράζονται πολλά τοπωνύμια, όπως και επώνυμα. Τοπωνύμιο με την ίδια εκφορά αναφέρεται και στα Φράτσια, υπάρχει όμως εκεί και εκδοχή του ίδιου τοπωνυμίου ως Βρουλές. Ετυμολογικά αναφέρεται η λέξη ότι προέρχεται πιθανόν από τα βούρλα, τα οποία ακόμη και σήμερα αναφέρονται και με τη μορφή βρούλα, λόγω αναγραμματισμού των αρχικών συμφώνων. Έχει καταγραφεί όμως στην Κρήτη από τις αρχές του 16^ου αι. και επώνυμο Βρουλέας, έτσι δεν αποκλείεται να προέρχεται το ένα από το άλλο χωρίς να έχουμε ένδειξη ποίο προηγήθηκε.

ΚΑΓΑΡΕΛΑΣ/ΠΛΑΣΤΗΣ: Δύο παρωνύμια που ανήκουν στην οικογένεια του υπογράφοντος. Το πρώτο είναι καταγεγραμμένο από τις αρχές του 19^ου αι. και είναι το βασικό παρωνύμιο του συγκεκριμένου κλάδου της οικογενείας που ξεκίνησε σε πολύ προγενέστερο χρόνο από την περιοχή Μερτολαγκάδα. Αργότερα  μετακινήθηκε  στο γειτονικό Στραπόδι, χωριό το οποίο αναφέρεται να κατοικείται μόνο από μέλη της οικογενείας Καλλίγερων, που υπάρχει βεβαιωμένα στο νησί τουλάχιστον από το 15^ο αι, μάλλον δε έφθασε σ’  αυτό στις αρχές του 14^ου, όταν οι Βενιέροι έφεραν πολλές οικογένειες για να ενισχύσουν την κατοίκηση. Όπως συμβαίνει με όλα σχεδόν τα παρωνύμια είναι δύσκολος ο εντοπισμός της αιτίας για την οποία δόθηκαν. Ετυμολογικά το Καγαρέλας προέρχεται από το Κακαρέλας, που αναφέρεται και αυτό εναλλακτικά στην ίδια οικογένεια και σημαίνει το ψάρι σαργός ή για την ακρίβεια ένα είδος του. Στο Αιγαίο και ειδικά στη Μυτιλήνη και τα νησιά των Κυκλάδων όλους τους σαργούς τους ονομάζουν Κακαρέλους.

Όσον αφορά το Πλάστης, είναι παρωνύμιο, που αναφέρεται σε έναν κλάδο της ίδιας οικογένειας, δηλαδή των Καλλίγερων του κλάδου Καγαρέλας. Ως παρωνύμιο είναι επομένως χρονικά πλέον πρόσφατο από το πρώτο και η –πάντα επισφαλής να τονίσουμε- παράδοση αναφέρει ότι δόθηκε σε άτομο της οικογένειας στη Σμύρνη, που είχε το επάγγελμα του ζαχαροπλάστη, κάτι που μπορεί να είναι και πιθανόν. Σήμερα υπάρχουν δύο τουλάχιστον διακριτοί κλάδοι του βασικού παρωνυμίου και άλλοι δύο υποκλάδοι του με το δεύτερο, ενώ αναφέρονται  και αντίστοιχοι κλάδοι αμφοτέρων στις ΗΠΑ και τη Ν. Αφρική.