Γυαλοσαλάτα. Εικόνες από τον όμορφο τόπο μας. Άλλο ένα είδος που κινδυνεύει με εξαφάνιση.

Κείμενο: Ε.Π.Καλλίγερος | Φωτογραφίες: Χαρ. Σούγιαννης

την Φεβ 21, 2018

Αυτή την εποχή και ειδικά με τη νηστεία που ακολουθεί την αποκριά, ένα μικρό και νόστιμο φυτό των Κυθήρων έρχεται στο προσκήνιο και στο τραπέζι μας, καθώς αποτελεί σπουδαίο έδεσμα για όσους έχουν την υπομονή να το συλλέξουν και να το καθαρίσουν.

Πρόκειται ουσιαστικά για το ίδιο φυτό, το οποίο στην Κρήτη ονομάζεται σταμναγκάθι και έχει γεμίσει τις λαϊκές αγορές και τα μαγαζιά της Αθήνας από τότε που κατάφεραν οι γεωπόνοι να το μετατρέψουν σε καλλιεργούμενο είδος.

Στην Κρήτη ήταν γεμάτα αρκετά βουνά στα Δυτικά, ειδικά ο Ψηλορείτης. Στα Κύθηρα έχουμε ή για την ακρίβεια είχαμε, πολλά φυτά στα παραθαλάσσια, όπως στη Βρουλέα και στη Φελωτή, αλλά και σε άλλα μέρη Νότια και Δυτικά, ενώ οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις του ήταν στο Διακόφτι με λιγότερες στα παράλια μετά την Αγία Πελαγία και τις ακτές του Καραβά.

Γενικά το φυτό προτιμά τα σχετικά άγονα εδάφη κοντά στη θάλασσα και αργεί πολύ να μεγαλώσει, έχει δε την ιδιομορφία, τα φύλλα του, που φύονται πάνω στα αγκάθια του και μοιάζουν πολύ με ραδίκια, να είναι το μόνο βρώσιμο κομμάτι του φυτού. Το κακό είναι ότι για να τα μαζέψει κανείς πρέπει να ξεχάσει ότι μπορεί να το κάνει χωρίς τα χέρια του να γίνουν σαν να έχει μπει μέσα σε βάτους ή να τα έχουν ….περιποιηθεί άγριες γάτες! Μάλιστα στα αγκάθια του φυτού οφείλεται και το όνομά του στην Κρήτη, καθώς έκοβαν ένα κομμάτι από το αγκάθι αυτό και το έβαζαν στο στόμιο της στάμνας στην οποία έβαζαν νερό να το αποθηκεύσουν τα χρόνια που το τρεχούμενο της βρύσης ήταν πολυτέλεια, για να μην εισέρχονται μέσα διάφοροι ανεπιθύμητοι επισκέπτες (φίδια, ποντίκια κλπ)

Στα Κύθηρα, όπως είπαμε είναι ξεχωριστό έδεσμα ειδικά την Καθαροβδομάδα και τρώγεται, είτε βρασμένο, είτε ωμό σαλάτα, όταν τα φύλλα είναι τρυφερά.

Όμως, όπως γράψαμε παραπάνω, αλλά είχαμε ήδη επισημάνει στην εφημερίδα από το μακρινό 1999, το φυτό κινδυνεύει με εξαφάνιση, καθώς αναπτύσσεται με πολύ αργούς ρυθμούς και δύσκολα. Ο τρόπος συλλογής παλαιότερα, με τη σοφία της οικιακής οικονομίας των παλαιών ανθρώπων του τόπου μας, για να μην χάνεται τίποτε χρήσιμο, επέτρεπε τη διατήρηση και την επέκταση του φυτού. Όμως ήρθαν τα χρόνια της αφθονίας και της σπατάλης φυσικών και οικονομικών πόρων και η απληστία έδωσε τη θέση της στην εύκολη συλλογή. Οι ενδιαφερόμενοι έμαθαν τους αλλοδαπούς που γέμισαν τον τόπο τη δεκαετία του ’90 ή, κατ’ άλλους, αυτοί βρήκαν μόνοι τους τον τρόπο να βγάζουν ένα μεροκάματο την εποχή που αυτό δεν ήταν εύκολο. Έτσι, έπαιρναν μία αξίνα, ξερίζωναν ολόκληρα τα φυτά, τα μετέφεραν στο σπίτι μέσα σε σακιά και εκεί σιγά-σιγά και πολύ πιο εύκολα, έκοβαν τα τρυφερά βλαστάρια, τα οποία πωλούσαν στα μαγαζιά. Έτσι, μία πατροπαράδοτη ασχολία της εποχής, την οποία ασκούσαν με ευλάβεια και σεβασμό προς τη Θεά Φύση οι ολιγαρκείς και με μέτρο παππούδες μας, μετατράπηκε από τη μια μέρα στην άλλη σε μία καταστροφική ενασχόληση που έφερνε λίγα χρήματα και κατέστρεφε εκτάσεις με τα αγκάθια αυτά, τα οποία έδιναν το νόστιμο βλαστό τους αυτή την εποχή.

Στην γειτονική Κρήτη από την οποία πήραμε τόσα και τόσα, οι γεωπόνοι βρήκαν τον τρόπο να δημιουργήσουν σπορεία και να καλλιεργήσουν το φυτό. Αυτός είναι και ο λόγος που βρίσκεται πλέον σε αφθονία στα Αθηναϊκά καταστήματα. Θα πρέπει όμως το άγριο είδος, που ασφαλώς συλλέγεται δύσκολα, να φθάσει σε σημεία εξαφάνισης; Ασφαλώς όχι, αλλά ποίος να βρεθεί να το προστατεύσει αν δεν το κάνουμε εμείς οι ίδιοι; Πώς; Μα είναι απλό. Όσοι θέλουν να δοκιμάσουν να μπαίνουν στον κόπο να το μαζεύουν μόνοι τους. Έτσι κανείς να μην αγοράζει από αυτούς που κάνουν καταστροφή, είτε είναι ιδιώτης, είτε καταστηματάρχης. Και μην πουν ότι δεν γνωρίζουν με τι τρόπο έχει γίνει η συλλογή. Όλοι ξέρουν και όλοι μπορούν. Γιατί ασφαλώς θα είναι αστείο όσα καταστρέφουμε μόνοι μας με την απληστία μας να ζητάμε να τα σώσει το κράτος (τώρα μάλιστα!) ή η Αστυνομία, η οποία έχει άλλες σοβαρότερες ασχολίες. Εξάλλου σχετικά εύκολα κανείς μπορεί να προμηθευθεί σπόρους και να βάλει στον κήπο του για να έχει όσο θέλει. Όμως αυτό είναι …δύσκολη δουλειά, καίτοι το κάνουν λίγοι εργατικοί συμπατριώτες. Απαιτεί κόπο, σκάψιμο, βοτάνισμα, προσοχή, όσα δεν διαθέτουν όλοι ή όσοι ειδικά προτιμούν πάντα τις εύκολες λύσεις ή τα …καφενεία. Έτσι δίνουν εντολή σε όσους δουλεύουν ακόμη με τις αξίνες, τις οποίες όλοι εμείς έχουμε ξεχάσει, να «ξεκληρίσουν» όσα έχουν μείνει στο δύστυχο τόπο.