Η επιδρομή των Καταλανών το 14ο αι. στα Κύθηρα

Μία δικογραφία του 14ου αι, πολύτιμος οδηγός για τα Κύθηρα της εποχής - του Ε.Π. Καλλίγερου

την Αυγ 7, 2018

Είναι γνωστή η σπανιότητα των πληροφοριών για τα Κύθηρα κατά το διάστημα από το 13^ο έως το 16^ο αι, αφού και οι δημοσιευμένες πηγές είναι ελάχιστες, αλλά και οι πληροφορίες πενιχρές. Ένα ανώνυμο χρονικό[1], που γράφτηκε το 16^ο αι στη Βενετία και δημοσιεύτηκε το 19^ο αι, αποδείχτηκε ότι περιείχε πολύτιμες και ακριβείς πληροφορίες για τα Κύθηρα για την εποχή αυτή, ενώ εξίσου πολύτιμο είναι και το λεγόμενο Χρονικό του Χειλά, που γράφτηκε λίγα χρόνια πριν την Άλωση και αναφέρεται στη Μονή του Οσίου Θεοδώρου[2]. Εκτός όμως από τα δύο αυτά κείμενα ελάχιστα άλλα ήταν αυτά που βοηθούσαν τους ερευνητές στη διαμόρφωση μιας αμυδρής έστω εικόνας του νησιού για την εποχή αυτή. Μάλιστα από τα κείμενα αυτά ελάχιστες πληροφορίες μπορούσαν να αντληθούν σχετικά με τον ανθρωπονυμικό χάρτη του νησιού, αλλά και με τη χωρογραφική διάταξη των κατοικημένων χώρων του. Πολύ διαφωτιστικό είναι ένα κείμενο δικογραφίας, που είχε συνταχθεί από το Δούκα της Κρήτης κατ’ εντολήν του Δόγη της Βενετίας το 1328 εξ αιτίας διαμαρτυρίας τού βασιλιά της Μαγιόρκας για την επίθεση ντόπιων από τα Κύθηρα σε δύο καταλανικά πλοία, τη διαρπαγή των εμπορευμάτων που μετέφεραν και το φόνο κάποιων ανθρώπων που επέβαιναν σ’ αυτά[3]. Η αξία της δικογραφίας έγκειται στο ότι αναφέρονται σε αυτήν, εκτός από τα ονόματα των μαρτύρων που καταθέτουν και όσων είχαν φονευθεί ή τραυματισθεί κατά τα επεισόδια με τους Καταλανούς και τα χωριά στα οποία κατοικούσαν, για πολλά από τα οποία η αναφορά αυτή είναι πολύτιμη, καθώς αφορά μία εποχή για την οποία δεν υπήρχε καμία αξιόπιστη μαρτυρία. Μάλιστα είναι χαρακτηριστικό ότι τα πλείστα από τα χωριά που αναφέρεται ότι κατοικούνται την εποχή αυτή ταυτίζονται με ασφάλεια με τα αντίστοιχα σημερινά, ενώ και για τα λίγα για τα οποία δεν είναι ευχερής η ταυτοποίηση της θέσης τους, η αναφορά και μόνο έχει ενδιαφέρον και δίνει νέα τροπή στην έρευνα για τη χωρογραφία του νησιού τον αιώνα αυτόν. Η ιστορία των Καταλανών, όπως έχει καταγραφεί συνοπτικά από την κυρία Χρ. Μαλτέζου για πρώτη φορά στα Ελληνικά, είναι η εξής.

Ο Δούκας της Κρήτης, ο οποίος έλαβε την εντολή να διερευνήσει το επεισόδιο, ήρθε στα Κύθηρα, ξεκίνησε την ανάκριση στον Άγιο Νικόλαο στα Καλύβια και κάλεσε μάρτυρες τον καστελλάνο, στρατιώτες του κάστρου και κατοίκους των χωριών. Σύμφωνα με αυτές τις καταθέσεις, που συμφωνούσαν μεταξύ τους, ένα καταλανικό πλοίο είχε προσορμισθεί στον Αβλέμονα και άνθρωποι που επέβαιναν σ’ αυτό είχαν επιτεθεί εναντίον των κατοίκων κλέβοντας τρόφιμα, λεηλατώντας ολόκληρα χωριά (Σπανοχωριό, Δρυμώνα, Φράτσια, Παλιόκαστρο κα) και σκότωσαν έναν κάτοικο, το Νικόλαο Φατσέα. Μετά την άρνηση του καστελάνου και της φρουράς προς τους οποίους απευθύνθηκαν να τους βοηθήσουν, οι κάτοικοι συγκεντρώθηκαν στα Μητάτα και επιτέθηκαν στους Καταλανούς, άλλους από τους οποίους σκότωσαν, άλλους τραυμάτισαν και όσους σώθηκαν τους έτρεψαν σε φυγή.

Ο ναός του Αγίου Νικολάου στο χωριό Καλύβια (για το οποίο έχουμε κάνει ειδικό αφιέρωμα), όπως είναι σήμερα. Εδώ έγινε η ανάκριση του Δούκα της Κρήτης για την υπόθεση των Καταλανών.

Αβλέμονας. Εδώ άραξε το πλοίο, από εδώ ήταν το ορμητήριο των Καταλανών για τις επιθέσεις τους, που έφθασαν μέχρι το Δρυμώνα και εδώ τους επιτέθηκαν οι Κυθήριοι μετά τη συγκέντρωσή τους στα Μητάτα και την άρνηση της Ενετικής φρουράς του Κάστρου της Χώρας να τους προστατεύσει.

Από το κείμενο συλλέγουμε τα ονόματα, τόσο των μαρτύρων και των τραυματιών από την επίθεση των Καταλανών, όσο και των χωριών στα οποία κατοικούσαν και τα οποία ήταν, εκτός από τα παραπάνω, τα, Μεσοχωριό, Μητάτα, Μαγγουνάδες, Μυλοπόταμο, Κεραμουτό και Θολάρι. Για να εκτιμηθεί η σπουδαιότητα των πληροφοριών που περιλαμβάνει αυτή η δικογραφία αξίζει να αναφερθεί ότι από τα παραπάνω χωριά μόνο για τα Μητάτα υπήρχε η πληροφορία από τις πηγές ότι υπήρχαν την εποχή αυτή. Εκτός από τα χωριά ενδιαφέρον έχουν και οι πληροφορίες για τους κατοίκους τους. Έτσι, μαθαίνουμε ότι από την εποχή αυτή υπάρχουν στο νησί οι οικογένειες, Ασπιώτη, Φατσέα, Πατρολόγου, Στρατηγού, Καστρίσιου, Βαμβακάρη, Κοντού, Κιπεριώτη (=Κυπριώτη), Πολοδόντη, Εξώνητου, και Καλεγκάριους (Καλλίγερου;), πολλές από τις οποίες υπάρχουν μέχρι σήμερα, ενώ μόνο για την οικογένεια Καστρίσιου υπήρχε, μέχρι τώρα, πληροφορία από τις πηγές ότι κατοικούσε την εποχή αυτή στα Κύθηρα[4].

(Για τις οικογένειες Βαμβακάρη και Αρχιδιάκου φαίνεται ότι τα ονόματα αναφέρονται ως προσδιοριστικά επαγγέλματος και ιερατικού αξιώματος).

ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΤΡΙΑ ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΥΘΗΡΑΪΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, ΟΠΩΣ ΑΝΑΦΕΡΕΤΑΙ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΚΥΘΗΡΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, Ιστορική Γεωγραφία των Κυθήρων» του Ε.Π.Καλλίγερου.

[1] Κ. Ν. Σάθας, Μνημεία της Ελληνικής Ιστορίας, τόμ. 9, Παρίσι -Αθήνα 1884, σελ. 299-311

[2] Χρ. Μαλτέζου, Το Χρονικό του Χειλά, κοινωνικά και ιδεολογικά προβλήματα στα Κύθηρα τον 15^ο αι. Βενετική Παρουσία …..σελ. ΙΒ 15-25.

[3] Χρ. Μαλτέζου, Κύθηρα τον καιρό….σελ.9-16

[4] Ολόκληρη η δικογραφία εις, Antoni Rubio I Lluch. Diplomatari de l’ orient Catala (1301-1409), Barcelona 2001. Για την οικογένεια Καστρίσιου βλ. Εμμ. Καλλίγερος, Κυθηραϊκά…..σελ. 297 επ.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από: Kytherian Association of Australia, Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.