Η ελιά της Χαμηλής, ένα μνημείο της φύσης που έμεινε απροστάτευτο

Το μακρινό 1992 είχαμε κάνει ένα αφιέρωμα στην περίφημη «Ελιά της Χαμηλής» ή, για την ακρίβεια, ό,τι είχε απομείνει από αυτήν. Σήμερα η ελιά αυτή είναι ακόμη περισσότερο συρρικνωμένη, αλλά αξίζει να δούμε την ιστορία της, αλλά και αυτήν του γύρω χώρου, καθώς δεν έχουν απομείνει πλέον άνθρωποι που ζουν, έστω και για λίγο, στις λεγόμενες κατούνες ή αλλιώς στα σπιτάκια της εξοχής, που ήταν απαραίτητα στα προπολεμικά χρόνια, για να καλλιεργούν τα χωράφια, να μαζεύουν τις ελιές και να βοσκάνε τα ζώα τους. Σήμερα η Χαμηλή είναι σε πλήρη εγκατάλειψη, όπως το Φρεάτσι, τα Κοκκινοχώραφα, οι Όχελες, το Βιγλατόρι και πολλά αντίστοιχα μέρη, στα οποία έχουμε κάνει περιηγήσεις προς χάριν των αναγνωστών μας και τα οποία κάποτε έσφυζαν από ζωή λίγους μήνες το χρόνο.

Η Χαμηλή βρίσκεται σε ένα άνδηρο ψηλά πάνω από την όμορφη παραλία της Φυρής Άμμου στο Λειβάδι και πολύ κοντά από το ναό του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, που είναι ο μόνος πλέον σωζόμενος ναός με παρατηρητήριο-βίγλα στην οροφή του. Ο κακοτράχαλος δρόμος προς τη Χαμηλή ξεκινά λίγα μέτρα πριν φθάσει κανείς στον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο με κατεύθυνση Ανατολικά και απέχει κοντά στα 2χλμ. (Στον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο πηγαίνει κανείς από τη διασταύρωση  του δρόμου προς Φυρή Άμμο, στο δρόμο Λειβαδίου-Καλάμου και σε 2,5 περίπου χλμ, εκεί που αρχίζει η κατάβαση κάνεις στροφή αριστερά. Μπορεί κανείς όμως να πάει και από τον Κάλαμο ακολουθώντας τη διαδρομή προς Φυρή Άμμο).

Advertisement

Η θέα από το μέρος αυτό είναι ανεπανάληπτη και νομίζει κανείς ότι θα δει το μέρος που αναδύθηκε η θεά των Κυθήρων, η Αφροδίτη, όταν έπεσαν εκεί κοντά στη θάλασσα, στα νησάκια Κοφινίδια, τα γεννητικά όργανα του Ουρανού, τα οποία είχε αποκόψει ο Κρόνος. Από τον αφρό της θάλασσας εκεί γεννήθηκε η Αφροδίτη, σύμφωνα με το μύθο που αναφέρει ο Ησίοδος, ενώ τα δύο αποκοπέντα όργανα του Ουρανού πετρώθηκαν και έγιναν οι βράχοι που λέγονται Κοφινίδια ή Κοφνίδια. Όλα τα κτήματα γύρω από τη διαδρομή είναι σήμερα γεμάτα με άγρια βλάστηση, λίγες όμως δεκαετίες πριν, συγκεκριμένα μέχρι τη δεκαετία του 1950, καλλιεργούνταν σχεδόν όλα για να βγει το ελάχιστο σμιγάδι (κριθάρι και σιτάρι) με το οποίο ζούσαν τότε άνθρωποι και ζωντανά. Τώρα τα Δασαρχεία μας τα έχουν χαρακτηρίσει όλα «δάση», οπότε, ακόμα και αν ξεκινούσε κάποια προσπάθεια να ξανακαλλιεργηθούν κάποια από αυτά θα συναντούσαν τον αμείλιχτο φρουρό του κράτους που τυπικά μεν δεν τα διεκδικεί (ακόμη….) ουσιαστικά όμως οι πλείστοι των ιδιοκτητών  έχουν εγκαταλείψει κάθε προσπάθεια να τα σώσουν. Ο παραλογισμός σε όλο του το μεγαλείο, από ένα αδιάφορο κράτος και από αυτούς που νομοθετούν χωρίς να ξέρουν τίποτα πέραν της περιήγησής τους στο κέντρο της Αθήνας!

Σε ένα πλάτεμα, κοντά στο τέλος της διαδρομής, βρίσκει κανείς λίγα σπιτάκια εξοχής, που οι παλαιότεροι γνωρίζουν ακόμη τους ιδιοκτήτες τους και έχουν και ονόματα, όπως, της Χαριλαΐνας (εγκατέλειψε τον κόσμο μας στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και ζούσε σχεδόν μόνιμα στο «σπιτάκι» της στη Χαμηλή), του Γιούργη (της οικογένειας του καθηγητή κ. Γ. Κασιμάτη) του Κοτσυφού (κλάδου της οικογένειας Σαμίου) και πολλών άλλων.

Μετά από τα σπίτια, κατηφορίζοντας το δρόμο που γίνεται στενότερος και χειρότερος, φθάνεις σε  μία μικρή κοιλάδα, στην άκρη της οποίας βρίσκεται το γέρικο δένδρο, το οποίο είναι μνημείο της φύσεως, αλλά έχει πλήρως εγκαταλειφθεί. Ανήκει στην οικογένεια του αείμνηστου Δημάρχου Κυθήρων Αρτέμη Καλλίγερου και λέγεται ότι στις αρχές του 20ού αι. το δένδρο ήταν πολύ μεγαλύτερο, όσον αφορά τα κλαδιά του και το κατείχαν τρεις(!) συγγενικές οικογένειες που μάζευαν τις ελιές του, ενώ η  παράδοση αναφέρει ότι κάτω από τα κλαδιά του δένδρου μπορούσαν να σκιάζονται 200 πρόβατα! Αν η λεγόμενη ελιά του Πλάτωνος στην Αθήνα λέγεται ότι έχει ηλικία 2.500 χρόνων αυτή εδώ ίσως έχει τα διπλά! Δεν έχει κάνει όμως κανείς μελέτη σχετικά, αφού ελάχιστοι έχουν κατηφορίσει μέχρις εκεί.

Θα μπορούσε, ένας τουριστικός οδηγός, αν έφθαναν εκεί τουρίστες ποτέ, να έγραφε ότι το δένδρο αυτό το χάρισε η θεά Αθηνά (ας μην ξεχάσουμε ότι αυτή λατρευόταν στο ιερό στο Παλιόκαστρο, που διακρίνεται μακριά, σύμφωνα με αδιάψευστα τεκμήρια του αρχαιολόγου Ι. Πετρόχειλου) στα Κύθηρα, στο νησί της «συναδέλφου» της Αφροδίτης. Ο κορμός του δένδρου στο έδαφος φθάνει τα 10,5μ, αλλά τα κλαδιά της συρρικνώνονται συνεχώς εδώ και δεκαετίες, μάλλον εξ αιτίας της συνεχούς μείωσης των βροχών. Ακόμη και ένα πηγάδι εκεί δίπλα, από το οποίο έπαιρναν νερό όλοι οι κάτοικοι στα κοντινά σπιτάκια, δεν έχει πλέον παρά ελάχιστο.

Σε ένα φωτογραφικό οδοιπορικό από το μακρινό 1992 μπορεί κανείς να δει την περίφημη κουφάλα του γέρικου δένδρου στην οποία ανεβαίνει κανείς με πέντε πέτρινα σκαλιά και στην οποία χωρούν άνετα 4-5 άτομα.

Πριν λίγα χρόνια η ελιά απειλήθηκε από φωτιά, η οποία άφησε τα ίχνη με μία ακόμη συρρίκνωση του δέντρου. Και δεν βρέθηκε κανείς να φτιάξει μία μικρή ζώνη ασφαλείας, όπως προτείναμε εμείς οι αφελείς ήδη από το 1992 βλέποντας τον επερχόμενο κίνδυνο. (Αλλά τι λέμε. Εδώ άφησαν οι ….Αβδηρίτες του κράτους και του τόπου μας να καούν τα Μυρτίδια 4-5 φορές μέχρι σήμερα χωρίς να λάβουν οποιοδήποτε μέτρο πρόβλεψης. Για μία ελιά θα ενδιαφερόντουσαν…)

Πρώτη δημοσίευση για την ελιά στο φ. 54, Νοέμβριος 1992 της έντυπης έκδοσης.