Το επώνυμο “Κουμπανιός”

του Ε.Π. Καλλίγερου

την Σεπ 25, 2018

Με την ευκαιρία του εορτασμού της Πολιούχου των Κυθήρων Παναγίας Μυρτιδιώτισσας στις 24 Σεπτεμβρίου και της αναφοράς στο θαύμα της ιάσεως του παραλυτικού, κάνουμε σήμερα αναφορά σε αυτόν τον παραλυτικό, που το όνομά του αναφέρεται στις ακολουθίες της Μυρτιδιώτισσας και δίνουμε μία απάντηση στον ισχυρισμό ότι το αναφερόμενο επώνυμο Κουμπανιός είναι άγνωστο στα Κύθηρα. Παραθέτουμε στη συνέχεια το σχετικό λήμμα από το βιβλίο μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ.

Κουμπανιός

Από τα σπανιότερα, αλλά με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα Κύθηρα επώνυμο, το οποίο χάνεται από το νησί το 18ο αι.

Ετυμολογικά έχει σχέση με τη λέξη κουμπάνια (= συνοδεία), προμήθεια των αναγκαίων για το ταξίδι ή κουμπάνιος και κομπάνιος, που σημαίνει και σύντροφος. Κουμπάνια ονομάζονται και τα ενθέμια των πλοίων, και από τη λέξη αυτή προέρχεται η προαναφερθείσα έννοια των αναγκαίων για το ταξίδι.

Στα Κύθηρα το Κουμπανιός εμφανίζεται το 16ο αι. ως παρωνύμιο κλάδου της παλαιάς οικογενείας Σαμίου. Σε συμβόλαιο του 1564, το οποίο αφορά συμβιβασμό για διανομή περιουσιακών στοιχείων μεταξύ Σαμίων, αναφέρεται μεταξύ αυτών ο Γεώργης Σάμιος Κουμπανιός, ο οποίος από τα συμφραζόμενα συνάγεται ότι ανήκει σε παλαιότερο κλάδο της οικογενείας. Οι Σάμιοι είναι γνωστό ότι βρίσκονται στα Κύθηρα τουλάχιστον από το τέλος του 15ου αι., οπότε το Κουμπανιός είναι παρωνύμιο των Σαμίων, μάλλον από τις αρχές του 16ου αι., ίσως και ενωρίτερα. Η σημασία του επωνύμου για τα Κύθηρα είναι μεγάλη, καθώς αναφέρεται ότι ο ιαθείς παραλυτικός από τη Μυρτιδιώτισσα κατά τη διάρκεια νυχτερινής ακολουθίας ονομαζόταν Θεόδωρος Κουμπανιός. Η Ακολουθία της Μυρτιδιωτίσσης, η οποία αναφέρει τα σχετικά γράφτηκε από τον Σωφρόνιο Πάγκαλο (1637-1648;). Αν ληφθεί υπόψη ότι ο Σωφρόνιος πέθανε μάλλον το 1648, τότε βέβαια το θαύμα είχε συντελεσθεί ενωρίτερα. Στις ενετικές απογραφές του 18ου αι. αναφέρονται ο Manoli Cubanio q. Thodori (Παναγία στα Κομηνιάνικα, σημερινά Ντουριάνικα, 1721) και ο Thodoro Comagno q. Manoli (ασφαλώς γιος του, στην ίδια ενορία το 1772). Το βαφτιστικό Θεόδωρος, το οποίο συμπίπτει με το αναφερόμενο όνομα στην Ακολουθία της Μυρτιδιωτίσσης του παραλυτικού Θεοδώρου Κουμπανιού, δημιουργεί το ενδιαφέρον για την αναζήτηση ενδεχομένης ταύτισης των δύο προσώπων. Ο τρόπος που αναφέρονται τα γεγονότα στην Ακολουθία του Παγκάλου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το περιστατικό δεν είναι σύγχρονο με την περιγραφή, ούτε όμως απέχει πολύ από αυτήν, αφού διατηρείται στη μνήμη τόσο το επώνυμο (παρωνύμιο), όσο και το βαφτιστικό του ιαθέντος. Έτσι το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι δεν πρέπει να πρόκειται για τον αναφερόμενο στις απογραφές Θεόδωρο Κουμπανιό, αλλά για προγενέστερο αυτού, πιθανώς πάππο του.

Το 1763 υπάρχει αναφορά και στο Μυλοπόταμο για το παρωνύμιο αυτό. Αναφέρεται εκεί ο Ανδρέας Καρύδης-Κουμπανιός, δεν υπάρχουν όμως προγενέστερες, αναφορές στο παρωνύμιο αυτό από το Μυλοπόταμο και εικάζεται ότι πρόκειται για μεμονωμένη περίπτωση.

Μία ιδιαίτερη εικονογράφηση της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας από το ναό της Παναγίας Κακημέλισσας. Στην εικόνα διακρίνονται κάτω τρεις εικονογραφικές ιστορήσεις. Η πρώτη αφορά το Καψάλι με το Κάστρο, η δεύτερη τα Μυρτίδια με το ναό και η τρίτη, την εύρεση της εικόνος. Ενδιαφέρον ότι αφιερωτής και ζωγράφος αναφέρεται ο Νικόλαος Φατσέας-Φουριάρης, πιθανότατα ο πρωτομάστορας και σχεδιαστής του κωδωνοστασίου των Μυρτιδίων. Η αναφερόμενη χρονολογία, στο τέλος του 19ου αι. δικαιολογεί το συσχετισμό. Σημειωτέον ότι σε παρόμοιες εικονογραφήσεις αναφέρεται και το θαύμα της ιάσεως του παραλυτικού.

Το επώνυμο χάνεται από τα Κύθηρα με την οικογένεια αυτού του Θεοδώρου Κουμπανιού, που αναφέρεται στις απογραφές και δεν ανιχνεύεται έκτοτε στις πηγές. Το φαινόμενο είναι συχνό βέβαια σε επώνυμα που προέρχονται από παρωνύμια και έχουν μικρή διάδοση.

Το Κουμπανιός δεν ανιχνεύεται ως επώνυμο σε άλλες περιοχές από αυτές, που επηρεάζουν άμεσα τα Κύθηρα, υπάρχει όμως μία αναφορά σε παρωνύμιο στις αρχές του 17ου αι., δηλαδή σε εποχή που το παρωνύμιο υπάρχει και στα Κύθηρα. Πρόκειται για ένα Μιχαήλ Φουλέ-Κουμπανιό, που αναφέρεται σε νοταριακό έγγραφο της 12ης Ιουλίου 1608 στην Κρήτη.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από: Kytherian Association of Australia, Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.