Ο οικισμός Κατούνι

Μικρός οικισμός δίπλα από τη γέφυρα της αγγλοκρατίαςστην περιοχή Λειβαδίου. Ο οικισμός αυτός δεν αναφέρεται πριν από τον 17ο αι., αν και η παράδοση λέει ότι είναι παλαιότερος. Αν συνδέσουμε το Κατούνι με το ναό της Αγίας Ειρήνης, που βρίσκεται πολύ πλησίον σε αυτό και η οποία, όντως, αναφέρεται στις παλαιότερες απογραφές Αγία Ειρήνη στο Κατούνι, τότε οδηγούμεθαστο συμπέρασμα ότι ο ενοριακός ναός στο Κατούνι ήταν αρχικά η Αγία Ειρήνη και αργότερα η Παναγία στα Σεμιτεκολιάνικα, όπως ονομαζόταν στις αρχές του 18ου αι. ο οικισμός Κατούνι, όπως είναι με τα σημερινά του όρια. Κατ’ αρχάς να αναφέρουμε ότι οι πρώτοι κάτοικοι στο Κατούνι κατά τη γνωστή σ’ εμάς εποχή έφεραν το επώνυμο Σεμιτέκολος, οικογένεια που βρίσκεται στα Κύθηρα τουλάχιστον από το 1444, πιθανολογούμε δε ότι είναι πολύ παλαιότερα και από αυτή την εποχή δεδομένου ότι η οικογένεια έφθασε αρχικά στην Κρήτη από την Ιταλία ήδη από την 4η Σταυροφορία. Δεν γνωρίζουμε όμως αν ήταν και η αρχική της εγκατάσταση στο Κατούνι, κάτι πολύ πιθανόν. Η ονομασία Σεμιτεκολιάνικα, πάντως, είναι νεότερη και ανάγεται στα τέλη του 17ου-αρχές 18ου αι.

​Ο ναός της Αγίας Ειρήνης αναφέρεται στις πηγές ήδη από τις αρχές του 14ου αι, αφού περιλαμβάνεται ανάμεσα στα όρια της διανομής των Βενιέρων. Το 16ο αι η Αγία Ειρήνη αναφέρεται ως μοναστήρι. Η διαπίστωση ότι ο ναός είναι πολύ παλαιός έρχεται να ενισχύσει το αναφερόμενο στην Ακολουθία του ναού ότι αυτός κτίσθηκε το 1181. Υπάρχει μάλιστα και παράδοση που αναφέρει ότι ο ναός αυτός έχει κτισθεί στη θέση ειδωλολατρικού ναού της αρχαιότητος κάτι ιδιαίτερα συνηθισμένο σε πολλούς χριστιανικούς ναούς. Αυτό δεν έχει επιβεβαιωθεί από αρχαιολογική έρευνα, έχουν εντοπισθεί, όμως, τυχαία σε περιοχή κοντά σε αυτήν δύο μελανόμορφα αγγεία των κλασικών χρόνων που βρίσκονται στο Μουσείο Κυθήρων, ενώ και δίπλα από τη γέφυρα στο Κατούνι έχει εντοπισθεί αρχαίος τάφος. Άλλο ένα στοιχείο ενισχυτικό της άποψης ότι η περιοχή κατοικείται πολύ παλαιότερα από την εποχή κατά την οποία διαπιστώνεται αυτό από τις πηγές, είναι και το γεγονός ότι το Κατούνι αποτελεί μέρος της ευρύτερης και ιδιαίτερα εύφορης περιοχής του Λειβαδίου, για την οποία έχουμε στοιχεία ότι κατοικείται σίγουρα από τον 13ο-14ο αι., πιθανώς δε και αρκετά παλαιότερα.

Advertisement

​Όσον αφορά την ονομασία, μάλλον και στο σημείο αυτό πρέπει να γίνει αποδεκτή η άποψη του Ι. Π. Κασιμάτη ότι η λέξη Κατούνι προέρχεται από το καντούνι, συνηθέστατη λέξη στα Κύθηρα, που σημαίνει την εναπομένουσα άκρη οικίας ή χωραφιού ή και το σοκάκι. Αναφέρεται και η προέλευση από τη λέξη καντούνι, που προέρχεται από την ενετική λέξη canton, η οποία σημαίνει τα παραπάνω, πιθανότερη όμως είναι η εκδοχή από το μεσαιωνικό κατούνι = το στρατιωτικό οχύρωμα, ο οικισμός. Το αναφερόμενο στην ίδια παράδοση ότι το χωριό ήταν σε κοντινή θέση και έπειτα από καταστροφή του έμεινε ένα «καντούνι» και από αυτό προήλθε το Κατούνι, δεν μπορεί να υιοθετηθεί, αφού δεν υπάρχουν στοιχεία, ούτε όμως να αποκλεισθεί. Πρέπει πάντως να αναφερθεί ότι σε συμβόλαιο του 16ου αι., το οποίο αφορά το ναό του Αγίου Αντωνίου, η περιοχή δεν αναφέρεται με την ονομασία Κατούνι, αλλά Λειβάδι, κάτι που ενδεχομένως σημαίνει ότι η ονομασία επεκράτησε αργότερα. Εξάλλου το Λειβάδι φαίνεται να κάλυπτε τότε πολύ μεγαλύτερη έκταση από σήμερα και να συμπεριλάμβανε και τους οικισμούς Κατούνι, Σκουλιάνικα και Γουδιάνικα, όπως ακριβώς συνέβαινε και με τα όρια της κοινότητος Λειβαδίου.

​Στον οικισμό οι πρώτοι κάτοικοι που αναφέρονται φέρουν το επώνυμο Σεμιτέκολος, με καταγωγή από τη Βενετία, ενώ κατά τον 16ο αι., βρίσκονται εκεί και κάτοικοι με το επώνυμο Βάρδας, καταγόμενοι από το Βυζάντιο, για τους οποίους γνωρίζουμε ότι βρίσκονται στα Κύθηρα τουλάχιστον από τον 15ο αι., όπως και οι Σεμιτέκολοι. Παλαιά επίσης θεωρείται η εγκατάσταση στην περιοχή, καίτοι ο σπιτότοπός τους είναι Β-ΒΔ προς τα Φατσάδικα και κλάδου της οικογενείας Καλλίγερου, ειδικά οι αναφερόμενοι με τα παρωνύμια Γκιγκής και Κουρμουλής.

​Στις αρχές του 19ου αι οι Άγγλοι άρχισαν εργασίες στην περιοχή για την κατασκευή της γνωστής πέτρινης γέφυρας, η οποία θα ήταν μέρος μιας μεγάλης οδού που θα ένωνε την πρωτεύουσα Χώρα με το κύριο, τότε, λιμάνι των Κυθήρων, τον Αβλέμονα. Το μεγαλεπίβολοαυτό έργο δεν κατασκευάστηκε τελικά έπειτα από τη σφοδρή αντίδραση των Κυθηρίων στην αναγκαστική επίταξη εργασίας (αγγαρεία), μέθοδο διά της οποίας κατασκευάζονταν τα έργα επί αγγλοκρατίας και η οποία καταργήθηκε το 1827. Όμως η γέφυρα είχε ήδη κατασκευασθεί και παρέμενε το καίριο ερώτημα για ποίολόγο έγινε μία τόσο μεγάλη γέφυρα, ενώ το σκοπό της σύζευξης των δύο πλευρών του ρέματος εξυπηρετούσε και μία πολύ μικρότερη. Πολύ πρόσφατα εδόθη με πειστικά επιχειρήματα βασιζόμενα σε εκτενή επιστημονική έρευνα η ερμηνεία ότι οι Άγγλοι επεδίωκαν με τον τρόπο αυτό να κατασκευάσουν δοκιμαστικά γέφυρες ικανές να αντέξουν μεγάλα φορτία με ανάλογη καταπόνηση για τη διέλευση τρένων και χρησιμοποίησαν την περιοχή, καθώς με τον τρόπο κατασκευής της γέφυρας με αγγαρεία απέφευγαν να καταβάλουν το υψηλό κόστος που θα απαιτούσε ένα ανάλογο έργο στην ίδια την Αγγλία.

*Από το βιβλίο ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, Έκδ. Εταιρείας Κυθηραϊκών Μελετών, 2011 (Έπαινος Ακαδημίας Αθηνών)

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.