Oι Κυθήριοι Επίσκοποι του 18ου αι. Δωρόθεος Βασμούλος και Ιγνάτιος Καρύδης

Τώρα πλέον που έχει αποκατασταθεί και οριστικοποιηθεί η πολυσυζητημένη σειρά των Επισκόπων της Επισκοπής Κυθήρων, μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε ότι ο αναφερόμενος εις την ακολουθία της Μυρτιδιωτίσσης, Φιλόθεος Βασμούλος ως Επίσκοπος Κυθήρων περί το 1650 είναι ανύπαρκτο πρόσωπο, προϊόν σύγχυσης. Και βέβαια να προσθέσομε ότι υπήρξε επίσκοπος Κυθήρων ονόματι Φιλόθεος, όμως όχι Φιλόθεος Βασμούλος αλλά Φιλόθεος Δαρμάρος, κτήτορας του Εσταυρωμένου, το όνομα του οποίου αναγράφεται στην κτητορική επιγραφή στην είσοδο του Μητροπολιτικού Ναού. Επίσης να πούμε ότι υπήρξε Κυθήριος επίσκοπος Βασμούλος, όμως όχι Φιλόθεος, αλλά Δωρόθεος και δεν ήταν επίσκοπος Κυθήρων, αλλά ήταν Κυθήριος επίσκοπος εκτός Κυθήρων.

Ο Δωρόθεος Βασμούλος ανήκει στη γνωστή προσφυγική οικογένεια από την Κρήτη, που ήρθε στα Κύθηρα μετά την ολοκλήρωση της Τουρκικής κατάκτησης της Μεγαλονήσου. Ο Δωρόθεος γεννήθηκε περί το 1724. Ο πατέρας του Παύλος, Παυλιός, ή Παυλέτος ήταν αλφιέρης δηλ. αξιωματικός του πολεμικού ναυτικού, γιος του ραγγιονάτου, δηλ. αρχιλογιστή, Πιέρου Βασμούλου και της Ελενέτας Παυλίνη. Μητέρα του Δωρόθεου ήταν η Μαριετούσα, κόρη του Τζώρτζη Καλούτση. Η οικογένεια ήταν ολιγομελής, ανήκε στην τάξη των αστών και όπως βλέπομε κατέλαβαν ανώτερα αξιώματα και συνήψαν δεσμούς με ισχυρές οικογένειες των Κυθήρων. Στις απογραφές του 18ου αι. φαίνονται εγκατεστημένοι στο Κάστρο, στην ενορία του Παντοκράτορα. Ο θείος του Δωρόθεου, ιερομόναχος Γεράσιμος Βασμούλος, το 1721 και 1724 ήταν εφημέριος στον άγιο Γιάννη στο Κάστρο και αργότερα στον άγιο Γιώργη το Λομπάρδο. Φαίνεται ότι ο Γεράσιμος έπαιξε ρόλο στην εξέλιξη του Δωροθέου, όπως και κάποιος Ιάκωβος ιερομόναχος, δάσκαλός του, τον οποίο μνημονεύει ιδιοχείρως στο ληξιαρχικό βιβλίο του Λομπάρδου. Για κάποιο διάστημα πριν το 1760 ο Δωρόθεος απουσίαζε από τα Κύθηρα. Το 1760 σημειώνει ο ίδιος ότι επανήλθε στο νησί, ιερωμένος πλέον και παραλαμβάνει από το θείο του την εκκλησία του Λομπάρδου. Σ’ αυτή την ιστορική εκκλησία, την παλιά Επισκοπή πριν τον Εσταυρωμένο, ο Δωρόθεος επέδειξε αξιοθαύμαστο ζήλο για τον ευπρεπισμό της, συνεχίζοντας το έργο του Γερασίμου. Πληρώνει μαστόρους και περιτειχίζει το ναό, εξωραϊζει το σπίτι και τα κελιά του αγίου, διαθέτει ασήμι και πληρώνει το χρυσοχόο, μαστρο Βεντούρα Ρεξομάντη, για τις ασημένιες κορόνες στις δεσποτικές εικόνες, διαθέτει ακριβά υφάσματα και πληρώνει το ράφτη μαστρο Σταυράκη για άμφια και καλύμματα, πληρώνει το μαραγκό μαστρο Γιάννη Ροδίτη για τις ξυλουργικές εργασίες, φροντίζει για την ακίνητη περιουσία του ναού και γενικά ανέδειξε το μνημείο και τον περιβάλλοντα χώρο. To 1761 παίρνει απολυτικό γράμμα από τον Επίσκοπο Κυθήρων Νικηφόρο Μόρμορη και στη συνέχεια τα ίχνη του χάνονται από το νησί. Δεν γνωρίζομε σε ποια Επισκοπή εκλήθη να αρχιερατεύσει, ούτε πότε πέθανε και πού. Στα Κύθηρα δεν αναφέρεται πουθενά ληξιαρχική πράξη θανάτου του. Πάντως το 1795 ο Δωρόθεος αναφέρεται ως Επίσκοπος, άγνωστο πού και εξακολουθεί να είναι νοικοκύρης του Λομπάρδου, ενώ φεύγοντας από τα Κύθηρα άφησε γενικό επίτροπό του το Τζανέτο Δαρμάρο, για να φροντίζει το ναό. Το 1807 έχει ήδη πεθάνει και ο Δαρμάρος εξακολουθεί να ενεργεί ως πληρεξούσιος «…του πανιερωτάτου αυθεντός δεσπότου ποτε Δωρόθεου Βασμούλου…»

Advertisement

Ένας δεύτερος Κυθήριος επίσκοπος, εντελώς άγνωστος μέχρι τώρα, μαρτυρείται στα ληξιαρχικά βιβλία του αγίου Δημητρίου στην Κάτω Χώρα του Μυλοποτάμου. Πρόκειται για τον Ιγνάτιο Καρύδη, Επίσκοπο Μαλτζίνης. Ο Ιγνάτιος ανήκει σε λευιτική οικογένεια. Ο προπάππος του, ο πατέρας του, παπα Νικόλας και δύο αδελφοί του ήταν ιερείς και είχαν στην κυριότητά τους τον άγιο Δημήτρη, στην Τζιγγούρα, απέξω από το Καστέλι του Μυλοποτάμου. Δεν έχομε πολλά στοιχεία για τη ζωή του, και δεν γνωρίζομε κάτω από ποιες συνθήκες χειροτονήθηκε Επίσκοπος. Η Επισκοπή Μαλτζίνης ήταν μια από τις Επισκοπές που ιδρύθηκαν στη Μάνη περί το 17ο αι. όταν η Μάνη χωρίστηκε σε 4 επαρχίες. Η ονομασία προέρχεται από την περιοχή Μελιτσίνα, το σημερινό Δήμο Σμήνους, μεταξύ Γυθείου και Σπάρτης. Το χωριό Μέλισσα ήταν η έδρα της παλαιάς Επισκοπής Μαλτζίνης. Το 1804 και 1809 ο Ιγνάτιος βρέθηκε στα Κύθηρα και γράφει ιδιοχείρως τις ληξιαρχικές πράξεις θανάτου του αδελφού του Δημητρίου και άλλων συγγενικών του προσώπων. Το 1810 ο Ιγνάτιος πέθανε στα Κύθηρα και ετάφη στην οικογενειακή του εκκλησία «1810 Απριλλίου 6, ημέρα Τετάρτη του Λαζάρου. Ευρισκόμενος εδώ εις την πατρίδα Κυθήρων ο θεοφυλέστατος άγιος Μαλτζίνης επίσκοπος Κύριος Ιγνάτιος Καρίδης ποτέ παπά Νικολάου και σαρκικός αδελφός του άνωθεν Δημητρίου, και ασθενείσας έλαβεν το κοινόν χρέος του θανάτου, και απήλθεν εις την αιώνιον, και εκηδεύθη εις τον ναόν του αγίου Δημητρίου εις την εκκλησίαν τους, εις το μνημείον του ποτέ του πατρός, απέξω από το Καστέλει του Μυλοποτάμου».

Πηγές και βοηθήματα

Χ. Μαλτέζου: Ενετική παρουσία στα Κύθηρα, Αθήνα 1991, κεφ. Ε 522

Απογραφές πληθυσμού Κυθήρων 18ος αι., Αθήνα 1997.

Μ. Καλλίγερου: Κυθηραϊκά Επώνυμα, Αθήνα 2002, σελ. 146-147.

Του ιδίου: Συνοπτική ιστορία των Κυθήρων, Αθήνα 2001, σελ.124-125.

Του ιδίου: Μια απόπειρα αποκατάστασης της σειράς διαδοχής στο μητροπολιτικό θρόνο των Κυθήρων 16ος-19ος αι. Β. Συνέδριο Κυθηραϊκών Μελετών 2001.

Τοπ. Αρχείο Κυθήρων, Ληξιαρχικά βιβλία Παντοκράτορα στο Κάστρο, αγίου Γεωργίου του Λομπάρδου και αγίου Δημητρίου Μυλοποτάμου.

Νοτάριος Δράκος Μορίζος, βιβλίο 22

Νοτάριος Ιούλιος Καλούτσης, δέσμη εγγράφων 1737- 1763

Δημοσιεύθηκε στο φ. 244, Φεβρουάριος 2010 της έντυπης έκδοσης.