Οι παλαιότερες Κυθηραϊκές οικογένειες

Tα «Κ» έχουν αφιερώσει πολλές σελίδες τους στην αναζήτηση της ιστορίας των κυθηραϊκών οι­κογενειών, οι δε μηνιαίες αναφορές τους παλαιότερα στα ανθρωπονύμια των Κυθήρων έγιναν βιβλίο 800 σελί­δων που κυκλοφορεί σε 2η έκδοση από το 2006.

Πόσο παλιά είναι όμως τα οι­κογενειακά ονόματα των Κυθήρων και πόση ακρίβεια έχουν οι διάφοροι θρύ­λοι που αναμεταδίδονται από γενιά σε γενιά και καλύπτουν σημαντικό μέρος της κυθηραϊκής λαογραφίας, την οποία πολλοί συγχέουν με την ιστορία; Και α­πό ποία εποχή θεωρείται ένα οικογε­νειακό όνομα «παλιό»;  Για να δώσουμε απάντηση σε όλα τα ερωτήματα χρεια­ζόμαστε αδιάσειστα στοιχεία, τα οποία να προκύπτουν μέσα από ασφαλείς γραπτές πηγές.

Πρώτα όμως ας δούμε από ποία εποχή θεωρούμε ένα επώνυ­μο παλιό. Αναγκαστικά θα δώσουμε μία αυθαίρετη χρονολογία, αφού για άλ­λους παλιά είναι η εποχή της …..γιαγιάς τους και για άλλους αυτή των αρχαίων Ελλήνων!

Επισκοπώντας την κυθηραϊκή ιστορία μπορούμε να μιλήσουμε για μία χρονιά ορόσημο σ’ αυτήν. Είναι το 1537 και η επιδρομή του Μπαρμπαρόσσα που κατέστρεψε τη Βυζαντινή πρω­τεύουσα των Κυθήρων και μετέφερε ε­κατοντάδες αιχμαλώτων στα σκλαβο­πάζαρα της εποχής. Είναι αλήθεια πως μετά από την εποχή αυτή όλο και πλη­θαίνουν οι ιστορικές πηγές για το νησί μας και ειδικά αυτές από το Ιστορικό Αρχείο Κυθήρων, το οποίο έχει στοι­χεία από τα μέσα του 16ου αι περίπου και μετά.

Πριν όμως τι έχουμε; Οι πλη­ροφορίες μας είναι ελάχιστες, θέλουν καλό κοσκίνισμα και περιέχονται σε έγγραφα που έχουν σωθεί εκτός Κυθή­ρων κατά κύριο λόγο (Κρήτη, Βενετία κα).

Πριν λίγα χρόνια, σε συνέδριο που είχε οργανώσει το Ελεύθερο Πανεπι­στήμιο του Δήμου Κυθήρων και ο καθη­γητής κ. Γ. Λεοντσίνης, ο γράφων είχε συμμετάσχει με μία ανακοίνωση σχετι­κά με ανιχνεύσεις οικογενειακών ονομάτων στα Κύθηρα πριν το 16ο αι. Επειδή, πολύ πρόσφατα, μας ζήτησαν φίλοι των «Κ» να αναφερθούμε πάλι στο θέμα μιας οικογενείας, θεωρήσαμε σωστό να κάνουμε μία περιληπτική α­ναφορά όχι μόνο σε όσα είχαμε γρά­ψει τότε, αλλά και σε όσα προκύπτουν από νέες έρευνες. Εννοείται ότι εδώ θα γίνει μία απλή αναφορά, καθώς ε­τοιμάζεται συμπλήρωμα των παραπά­νω εκδόσεων με πληρέστερες αναφο­ρές και τη συνακόλουθη τεκμηρίωση.

Εδώ θα παραθέσουμε όλα τα ονόματα κυθηραϊκών οικογενειών για τα οποία προκύπτει από αδιάσειστα και γραπτά στοιχεία ότι βρίσκονται στα Κύθηρα α­πό την εποχή που αναφέρουμε δίπλα σ’ αυτά. Εννοείται ότι περιοριζόμαστε στα προ του 1537 και γενικά στα πριν από το 16ο αι. αναφερόμενα.

Έχουμε, λοιπόν. (Δίπλα από κάθε επώνυμο ο αι­ώνας που πρωτοεντοπίζεται στα Κύθη­ρα. Όπου υπάρχει ακριβής χρονολογία παρατίθεται στη συνέχεια. Σημειώνου­με ότι ο εντοπισμός των επωνύμων στις χρονολογίες που παρατίθενται μας δίνουν, για την πλειονότητα των περιπτώσεων, τη βεβαιότητα ότι ο χρο­νικός ορίζοντας αναζήτησής τους με­ταφέρεται αρκετά προς τα πίσω από τις χρονολογίες αυτές. Παρακάτω πε­ριοριζόμαστε στα επώνυμα, τα οποία υ­πάρχουν και σήμερα στο νησί και στη διασπορά του).

Ασπιώτης, 1328

Βάρδας, 15ος αι., (1444)

Βενιέρης (ή Βενέρης). 13ος αι.

Βιάρος 13ος αι.

Γεωργάς, 15ος αι., (1444)

Δευτερέβος, 15ος αι. (1444)

Ζαγλανίκης, 15ος αι. (1444)[1]

Καλλίγερος, 14ος αι. (1328)

Καλούτσης, 15ος αι.

Κασιμάτης, 1316

Καστρίσιος, 14ος (1325)

Καψάνης, 14ος (1310)

Κοντολέων, 15ος αι.

Κοντός, 14ος (1328)

Κορωναίος, αρχές 16ου αι.

Κυπριώτης, 14ος αι (1328)[2]

Κυριάκης, 15ος αι. (1444)

Λεβούνης, 15ος (1425)[3]

Λεοντσίνης, αρχές 16ου αι

Λογοθέτης, 15ος αι., (1444)

Λουράντος, 15ος αι, (1444)

Μάγειρος, 15ος αι (1444)

Μαγουλάς, 15ος αι. (1444)

Μασσέλος, 15ος αι (1444)

Μεγαλοκονόμος, 15ος αι (1444)

Μόρμορης, αρχές 16ου αι

Μουλός, 15ος αι. (1444)

Μπαμπακάρης, 14ος αι (1328)

Νοταράς, 15ος αι.

Πισσάνος, 15ος αι. (1444)

Πρινέας, 15ος αι. (1444)

Πρωτοψάλτης, αρχές 16ου αι

Σαγιάνος, αρχές 16ου αι

Σάμιος, τέλη 15ου αι.

Σεμιτέκολος, 15ος αι., (1447)

Στάης, αρχές 16ου αι.

Στάθης, 14ος αι. (1386)

Στρατηγός, 15ος αι (1444)

Σωτήρχος 15ος αι. (1444)

Τζάννες, 1419

Τριάρχης, 15ος αι. (1444)

Φατσέας 14ος (1328)

Φυρός 14ος (1310)

Χαραμουντάνης, 15ος αι. (1444)[4]

Χριστόφορος, 15ος αι. (1444)

Εκτός από τα παραπάνω υπάρχουν πληροφορίες σε γραπτές πηγές και για τα εξής επώνυμα, για τα οποία, όμως, οι αναφορές είναι ανασφαλείς, όσον α­φορά την αναφερόμενη χρονολογία. Πρόκειται για τα επώνυμα: Βαρυπάτης (15ος αι), Σουρής (15ος αι) και Πετρόχειλος (15ος αι).

Από τα παραπάνω πλέον πιθανές είναι οι περιπτώσεις α και γ, η τεκμηρίωση όμως δεν είναι ε­παρκής, όπως για τις άλλες. Να ανα­φερθεί, τέλος, ότι για τα επώνυμα Κα­ψάνης και Φυρός οι πηγές είναι έμμε­σες, πλην ακριβείς, καθώς αναφέρο­νται σε τοπογραφικά στοιχεία στις δια­νομές των Βενιέρων με σαφείς αναφο­ρές στα ονόματα. Εκείνο που είναι α­ξιοσημείωτο είναι ότι και για τα δύο αυτά επώνυμα οι αναφορές εντοπίζο­νται σε περιοχές κοντά στις σημερινές Αλεξανδράδες! Περισσότερα όμως πε­ρί όλων αυτών θα περιέχονται στις προσεχείς εκδόσεις που θα αφορούν, συμπλήρωμα στα επώνυμα και τα Το­πωνύμια, που ετοιμάζεται, μάλλον για τον επόμενο χρόνο. (Σ.Σ. Έχει εκδοθεί ήδη και όποιος ενδιαφέρεται για περισσότερες λεπτομέρειες μπορεί να τις αναζητήσει από αυτό. Διατίθεται στην Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών και στα συνεργαζόμενα βιβλιοπωλεία. Για την πληρότητα του παραπάνω άρθρου έχουν προστεθεί σε αυτό όλα τα επώνυμα για τα οποία η νεότερη έρευνα έδειξε ότι βρίσκονταν στα Κύθηρα την εποχή που αναγράφεται. Οι εντός παρενθέσεως χρονολογίες αφορούν τον πρώτο τους εντοπισμό σε γραπτές πηγές από τα Κύθηρα)

Σημειώσεις

[1] Αναφέρεται με τη μορφή Τσαγκάρης, από το παρωνύμιο του οποίου (Ζαγλανίκης) τεκμηριώνεται η πρώτη αναφορά σε αυτό.

[2]. Αναφέρεται με τη μορφή Κιπεριώτης. Βλ. εφ. Κυθηραϊκά φ. 231, Δε­κέμβριος 2008, σελ. 9

[3]. Για το επώνυμο αυτό, όπως και για το Στρατηγός, ανατρέπονται όσα μας άφησε η παράδοση ότι έφθασαν στα Κύθηρα μετά την Άλωση, αφού πλέον υπάρχουν σαφείς αναφορές για παλαιότερη παρουσία τους στο νησί.

Δημοσιεύθηκε στο φ. 243 Ιανουάριος 2010