Γιατί το λέμε έτσι;

ΜΑΡΙΝΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΝΟΣ: Δύο μητρωνυμικά παρωνύμια των Κυθήρων, τα οποία υπάρχουν ακόμα σε κυθηραϊκές οικογένειες δύο κλάδων της οικογένειας Καλλίγερου από το χωρίο Στραπόδι. Οι πρώτες αναφορές και στα δύο παρωνύμια εμφανίζονται γύρω στο 1700. Το Μαρίνης προέρχεται από μία Μαρίνα Καλλιγέρου, της οποίας οι απόγονοι πήραν το δικό της όνομα ως παρωνύμιο, πιθανόν λόγω πρόωρης απωλείας του πατέρα και για σαφή διαχωρισμό σε ένα χωριό, στο οποίο όλοι οι κάτοικοι είχαν το επώνυμο Καλλίγερος. Παρόμοια περίπτωση είναι και αυτή του Διάνος, που προέρχεται από το βαφτιστικό Διάνα και από μία Διάνα Καλλιγέρου, πιθανόν για τον ίδιο, όπως προηγουμένως, λόγο. Τα παρωνύμια αναφέρονται και σήμερα, μάλιστα στο Διάνος εξακολουθούσε να εμφανίζεται και ένα από τα αρχικά βαφτιστικά, το Κωνσταντίνος, μέχρι πριν λίγα χρόνια. (Από παρετυμολογία του Διάνος, το οποίο θεωρήθηκε ότι προέρχεται από το γνωστό πουλερικό, έχουμε στον ίδιο κλάδο και το παρωνύμιο Κούβος).

ΑΣΠΑ: Τπν, το οποίο συναντιέται σε διάφορες τοποθεσίες στα Κύθηρα. Έχει καταγραφεί, στη  Χώρα (εκεί όπου είναι σήμερα η κεντρική Πλατεία)  στον Καραβά, στον Άγιο Βλάσιο κοντά στο αεροδρόμιο και στον Άγιο Γρηγόριο κοντά στις Αλεξανδράδες. Είναι τπν, που προέρχεται από εδαφικό χαρακτηριστικό και για το λόγο αυτόν συναντιέται συχνά σε διαφορετικές περιοχές, όπως είναι  π.χ. τα Άσπρογας, Αμμούτσι. Σοχώρι και πολλά άλλα. Άσπα σημαίνει το ελαφρό, σχεδόν αφρώδες ηφαιστειακό πέτρωμα, αλλά και τον χωμάτινο γκρεμό.

Advertisement

ΒΑΡΔΑΣ: Για το επώνυμο αυτό είχαμε την υπόνοια ότι έφθασε στα Κύθηρα μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Τούρκους, αφού υπάρχει καταγεγραμμένη ιστορική πληροφορία ότι τρεις οικογένειες με το επώνυμο αυτό έφυγαν την ημέρα της πτώσης με πλοίο για την Κρήτη. Όμως, σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, το επώνυμο αναφέρεται σε φορολογικό κατάστιχο των ετών 1444-1447 στα Κύθηρα άρα βρισκόταν στο νησί πριν από την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως. Στα υπάρχοντα στοιχεία δεν διευκρινίζεται αν πρόκειται για ελεύθερους αγρότες ή βιλλάνους για να μπορούμε να υποθέσουμε αν το επώνυμο υπήρχε στο νησί πριν από την Ενετική κατάκτηση. Όσον αφορά το ίδιο το όνομα αυτό αναφέρεται να είναι Αρμενικής καταγωγής, καθώς συνηθιζόταν ως βαφτιστικό στην οικογένεια Φωκά, όπως αναφέρουν οι πρόσφατες έρευνες των ιστορικών.

ΜΑΓΓΟΥΝΑΔΕΣ: Δύσκολα θα βρεις σήμερα άνθρωπο στα Κύθηρα, τον οποίο θα ρωτήσεις για τον οικισμό Μαγγουνάδες και να σου απαντήσει ότι γνωρίζει ποίος είναι και πού βρίσκεται. Και όμως. Πρόκειται αποδεδειγμένα για έναν από τους παλαιότερα αναφερόμενους οικισμούς στο νησί. Έχουμε παρατηρήσει και αποδείξει ότι οι οικισμοί με την κατάληξη –αδες (Καρβουνάδες, Πιτσινάδες, Αλεξανδράδες, κλπ) είναι παλαιότεροι από αυτούς με την κατάληξη –ιάνικα/άδικα. Σήμερα όμως ακόμη και όσοι γνωρίζουν την περιοχή Μαγγουνάδες θεωρούν ότι πρόκειται για την ονομασία μιας μάλλον εγκαταλελειμμένης ρεματιάς κοντά στο χωριό Περλεγκιάνικα. Έχουμε όμως δύο γραπτές μαρτυρίες για την ύπαρξη του οικισμού με την ονομασία Μαγγουνάδες, που γυρίζουν πίσω στο Βυζαντινό παρελθόν των Κυθήρων. Στη γνωστή στους αναγνώστες των «Κ» και των βιβλίων του υπογράφοντος, Δικογραφία των Καταλανών (1328) έχουμε σαφή αναφορά στον οικισμό Μαγγουνάδες από τον οποίο κατάγεται ο μάρτυρας Νοταράς Στρατηγός. Λίγα χρόνια ενωρίτερα έχουμε αναφορά στην περιοχή, χωρίς όμως να αναφέρεται αν αυτή είναι κατοικημένη, στη Διανομή των Βενιέρων (1310). Αν λάβουμε υπ’  όψιν ότι ο ενδιαφέρων Βυζαντινός ναός του Αγίου Γεωργίου στα Ντουριάνικα, που έχει κτητορική επιγραφή από το 1275 ανάγεται χρονικά στα χρόνια αυτά, τότε έχουμε βεβαιότητα για τον άγνωστο αυτόν οικισμό, που στην πορεία των χρόνων άλλαξε ονομασίες. Μάλιστα άλλος ένας ναός, του 13^ου αι. και αυτός, ο Άγιος Ανδρέας-Άγιος Γεώργιος στα σημερινά Περλεγκιάνικα, δίνει  άλλο ένα στοιχείο. Ενδιαφέρον θα είχε και ο ναός των Αγίων Πάντων σε λόφο ΝΔ του παραπάνω οικισμού, αλλά δεν έχει μελετηθεί και σήμερα βρίσκεται σχεδόν ερειπωμένος και άγνωστος.  Οι δύο μικροί οικισμοί, Ντουριάνικα και Περλεγκιάνικα, που ήταν κάποτε οι Μαγγουνάδες, έλαβαν το όνομά τους από παρωνύμια Κομηνών (Ντούρος και Περλέγκος). Είναι χαρακτηριστικό ότι στις αρχές του 18^ου αι. αναφέρονται με την ονομασία Κομηνιάνικα και οι δύο αυτοί οικισμοί, ενώ στα παλαιότερα χρόνια οι Μαγγουνάδες ήταν οικισμός με εξάρτηση και άμεση οδική επικοινωνία με το Μυλοπόταμο, που ήταν ο πλησιέστερος οικισμός με φρούριο στην περιοχή.

Όσον αφορά την ονομασία, δεν έχουμε πληροφορίες είναι όμως πιθανότατο ότι οφείλεται στο χαμένο σήμερα επώνυμο ή παρωνύμιο Μαγγουνάς. Παρόμοια διαδικασία ονοματοδοσίας έχουμε σε αρκετές περιπτώσεις, όπως π.χ. οι Καρβουνάδες, στις οποίες αναφερθήκαμε στο προηγούμενο σημείωμά μας, αλλά και οι Πιτσινάδες, Αλεξανδράδες κ.α.

ΦΙΛΑΡΕΤΟΥ: Τοπωνύμιο των Κυθήρων γνωστό τουλάχιστον από το 16^ο αι. Έχουμε αναφορά για το τοπωνύμιο αυτό στα Δόκανα, ενώ πιο γνωστή είναι η ρεματιά κοντά στα Φράτσια, η οποία καταλήγει στην περιοχή της Μαύρης Λίμνης, που είναι γνωστό τοπωνύμιο από τις αρχές του 14^ου αι. Το τοπωνύμιο φαίνεται να προέρχεται από το παρωνύμιο Φιλάρετος, το οποίο αναφέρεται στην πολύ παλαιά Κυθηραϊκή οικογένεια Κυριάκη, που είναι πολύκλαδη κατά το 16^ο αι. και έχουμε πολλές αναφορές γι’  αυτήν στην περιοχή Άγιος Ηλίας (όπου και οικισμός Κυριακάδικα δίπλα από το ναό του Αγίου Δημητρίου) και στο Λειβάδι.

ΑΜΠΡΑΜΗΣ: Παρωνύμιο, το οποίο σήμερα συναντάται στα Μητάτα στο επώνυμο Σκλάβος. Δεν είναι γνωστό πότε πρωτοπαρουσιάζεται, έχει σημασία όμως ότι αναφέρεται, τόσο ως επώνυμο, όσο και ως παρωνύμιο στην Κρήτη από τις αρχές του 16^ου αι. Στην Κρήτη αναφέρεται και το Αμπραμοχώρι στο Λασήθι (το χωριό των Αμπράμων, άλλως Επάνω Φουρνή) από το επώνυμο της γνωστής Βενετοκρητικής οικογένειας.  Η ετυμολογική  προσέγγιση οδηγεί στο βαφτιστικό Αβραάμ, από το οποίο και η παραφθορά Αμπράμης.