Αίνιγμα αρχαίας τεχνολογίας στην Νότια Κρήτη:

Η αλυκή βρίσκεται στη θέση «Παπά Μπόντα» στον κόλπο Βαθύ, δίπλα στο ακρωτήριο Λίθινο στα νότια του νομού Ηρακλείου Κρήτης.

Σε εξόρυξη γωνιόλιθων στο Βαθύ Λίθινου για κατασκευή αλυκής πιθανότατα τα κανάλια που χαράχθηκαν αφήνουν πολλά ερωτηματικά. Το πλάτος τους είναι 1,5 – 2 εκατ. και το βάθος τους περί τα 40 εκατ. αντί του συνηθισμένου πλάτους 8 – 18 εκατ. Με τι εργαλείο και ποια τεχνολογία έγινε αυτή η τομή; Ας δούμε αναλυτικά τούτο το αίνιγμα.

Ακολουθώντας το δύσβατο χωματόδρομο από την Μονή Οδηγήτριας φτάνουμε σε ένα υπέροχο όρμο που χρησιμοποιήθηκε στις διάφορες χρονικές περιόδους ως λιμάνι. Η κεραμική που βρέθηκε εκεί, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, είναι μινωική, κλασσικής εποχής και οθωμανοκρατίας. Το βάθος του κόλπου στην είσοδο ξεπερνά τα 50 μ. (εξ ου και το όνομα Βαθύ) και υπάρχουν λαξεύματα στην ακτή που μοιάζουν με αποβάθρες και διασώζουν δέστρες πλοίων και χαραγμένες δεξαμενές (αλυκές;).

 

Εντυπωσιακοί γεωλογικοί σχηματισμοί δομούν την περιοχή. Κυριαρχεί ο μαργαϊκός ασβεστόλιθος του ανώτερου μειόκαινου (6.000.000 – 12.000.000 χρόνια πριν) που περιέχει πολλά απολιθώματα (παρακάτω φωτογραφία).

Προχωρώντας προς το βόρειο άκρο της εισόδου του κόλπου συναντούμε ρήγματα να κόβουν σαν μαχαίρι το πέτρωμα. Στα κοιλώματα του πετρώματος αποτίθεται αλάτι. Τις μέρες με τρικυμία το θαλασσινό νερό γεμίζει τις κοιλότητες και τις ηλιόλουστες μέρες αυτό εξατμίζεται. Οι αλατσάδες ακόμα και σήμερα παίρνουν το αλάτι για τις ανάγκες τους.

Ο βαθύς κόλπος… Βαθύ.

Στην περιοχή βρεθήκαμε με τον καλό φίλο Νίκο Κουτεντάκη ή Ψαλιδάκη από την Γέργερη. Είναι ο άνθρωπος που βρήκε ένα κλήμα άγνωστης ποικιλίας σε τράφο κοντά στον κρητοβενετικό οικισμό Ράφτη. Το κλήμα αυτό μετά από έρευνες (αμπελογραφικές, γενετικές) είναι η φερόμενη ποικιλία Μαλβαζία (Μονεβασίτικο ή Μαλεβίζιωτικο) που αναφέρεται σε συμβόλαια της κρητοβενετικής περιόδου. Μαζί προσπαθήσαμε να λύσουμε το αίνιγμα τεχνολογίας χωρίς επιτυχία.

Στο βόρειο άκρο της εισόδου του όρμου Βαθύ με το τοπωνύμιο «Παπά Μπόντα» υπάρχουν τρεις θέσεις εξόρυξης γωνιόλιθων στο μαργαϊκό ασβεστόλιθο. Στις δύο θέσεις τα κανάλια εξόρυξη είναι 8-12 εκατ. και υπάρχει βάση μηχανισμού φόρτωση (γερανού) και δέστρες σκαφών κοντά στην ακτή. Είναι δηλαδή λατομείο με τα συνήθη χαρακτηριστικά της υπόλοιπης Κρήτη.

Στην τρίτη θέση όμως εντοπίσαμε εξόρυξη αίνιγμα η οποία πιθανότατα έγινε για να κατασκευασθεί δεξαμενή συλλογής αλατιού (αλυκή). Οι εξωτερικές διαστάσεις του τετράγωνου λαξεύματος είναι 5,40 x 5,40 μ. και το βάθος του 0,80 μ. Στο κέντρο και τις δύο πλευρές έχει ολοκληρωθεί η εξόρυξη.

Έξι γωνιόλιθοι εκ των οποίων οι τέσσερις στην νότια πλευρά διαστάσεων 1,20 – 1,35 – 1,45 – 0,55 – 0,60 μ. και δύο στην δυτική διαστάσεων 1,68 – 1,15 μ. παρέμειναν στην θέση τους και φέρνουν μπροστά μας το άλυτο ως τώρα αίνιγμα.

Συνολικά η τομή που έχει γίνει έχει μήκος 8,23 μ., βάθος 40 εκατ. και πάχος (πλάτος) 1-2 εκατ. Οι γωνιόλιθοι έχουν τομές μεταξύ τους μικρού πλάτους και πιθανότατα έχουν και στην κάτω οριζόντια πλευρά αποκοπεί.

Ίσως στις λαξεύσεις αυτές να στερεωνόταν

ο αινιγματικός μηχανισμός εξόρυξης.

Προκύπτει επομένως ένα θεμελιώδες ερώτημα και ένα δευτερεύον:

            – Με τι είδους εργαλεία έγινε αυτή η τομή; 

Το πρόβλημα βέβαια εντοπίζεται στο μικρό πάχος της τομής. Τι εργαλείο ή ποια τεχνολογία έκανε ίσια τομή βάθους 40 εκατ. και πλάτους 1 έως 2 εκατ.; 

            – Το δευτερεύον ερώτημα είναι: Γιατί εγκαταλείφτηκε η εξόρυξη; Αν η εξόρυξη είχε ολοκληρωθεί τότε θα είχαν σβήσει τούτα τα ίχνη.

Είναι βέβαιο πως δεν έχει γίνει χρήση πριονιού, γιατί στις άκρες της εγκοπής δεν υπάρχουν ίχνη από την τριβή του. Ίχνη επίσης βελονιού δεν διακρίνονται (έτσι και αλλιώς πλατύτερα από 2 εκατ.) όπως και ίχνη από άλλα εργαλεία. Στη νότια πλευρά στο μέσον της αλυκής σώζονται ίχνη, πιθανότατα, του μηχανισμού εξόρυξης. Πρόκειται για δύο κάθετες στην εξόρυξη εγκοπές 18 και 20 εκατ. οι οποίες απέχουν μεταξύ τους 10 εκατ. περίπου.

Βάση μηχανισμού φόρτωσης και γωνιόλιθος χαραγμένος.

Ίσως εκεί στερεώθηκε ο μηχανισμός που έκανε τις τομές, Αλλά τι είδους μηχανισμός ήταν αυτός, ποια εποχή έγινε η εξόρυξη και γιατί σταμάτησε χωρίς να ολοκληρωθεί; Βρισκόμαστε μπροστά στη χρήση μιας τεχνολογίας παντελώς άγνωστης. Ακόμα και σήμερα με τα σύγχρονα μέσα δεν μπορούμε να κάνουμε τέτοια τομή. Αυτό γιατί η μεν συρματοκοπή, δημιουργεί κανάλι μικρής διατομής 2-3 εκατ. χρειάζεται τρύπες για να διέλθει το σύρμα, άρα ανοιχτό μέτωπο για να ανοιχθεί τρύπα, ενώ το αλυσοπρίονο αφήνει τομή 4-5 εκατ..

Ο Νίκος Κουτεντάκης-Ψαλιδάκης και ο Στέλιος Μανωλιούδης προσπάθησαν να βρουν απαντήσεις σε τούτο το αίνιγμα. Στις πολλές επισκέψεις τους (από τις 20.10.2012) δεν τις βρήκαν, αλλά ξέρουν πως το ταξίδι συνεχίζεται στην χώρα και το νησί του Οδυσσέα…

Οι γνώσεις μας για την αρχαία Ελληνική τεχνολογία δεν μας βοηθούν να δώσουμε απάντηση στο ερώτημα πώς δημιουργήθηκε αυτή η τυφλή τομή αλλά βέβαια και σε ποια εποχή έγινε. Η χρονολόγηση θα μπορούσε να απαντηθεί τουλάχιστον για την περίοδο που η τομή αυτή καλύφθηκε με άμμο και μετά (μέθοδος της θερμοφωταύγειας).

Αυτό πρέπει να συνέβη (η κάλυψη με άμμο) σχεδόν στον ίδιο χρόνο με την εξόρυξη, αφού η εναλλαγή των εποχών και οι περιοδικοί άνεμοι, έφεραν άμμο σε λίγα μόλις χρόνια και γέμισαν την τομή αυτή, η οποία παρέμεινε εκεί για να μας αφήνει με την απορία σχετικά με την τεχνολογία που χρησιμοποιήθηκε.

Μια τεχνολογία η οποία, ήταν εξαιρετικά προηγμένη ή είχαν τεχνική και εργαλεία τα οποία εμείς σήμερα δεν μπορούμε να φαντασθούμε!