Βάνδαλοι και νάρκισσοι: τουρίστες εκτός ελέγχου

Πρόσφατα, ιταλοί αστυνομικοί συνέλαβαν μια 19χρονη Γαλλίδα στον Πύργο της Πίζας, όχι επειδή τράβηξε μια φωτογραφία κλισέ προσποιούμενη ότι στηρίζει τον πύργο, αλλά επειδή χάραξε πάνω στο ανεκτίμητο κτίριο μια καρδιά και τα αρχικά της. Σύμφωνα με την έκθεση της αστυνομίας, μετά την ομολογία της, η νεαρή τουρίστρια οδηγήθηκε στην εισαγγελία με την καταγγελία για καταστροφή κομματιού της ιταλικής εθνικής κληρονομιάς.

Ωστόσο, δεν ήταν η πρώτη φορά φέτος το καλοκαίρι, που ένας τουρίστας πιάστηκε να χαράζει τα αρχικά του σε ένα μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO. Δεν ήταν καν η δεύτερη ή η τρίτη φορά. Η ιταλική αστυνομία διερευνά, ακόμη δύο περιστατικά τουριστών που σκάλισαν στον τοίχο του Κολοσσαίου στη Ρώμη· αμφότερα υπάρχουν σε βίντεο. Τον Ιούλιο, εξάλλου, ένας 17χρονος Καναδός παραδέχτηκε ότι χάραξε το όνομά του στον ναό Τοσοντάιτζι του 8ου αιώνα στην επαρχία Νάρα της Ιαπωνίας, επίσης μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO.

Υπήρξαν και άλλες πράξεις βανδαλισμού, όχι εξατομικευμένες, όπως ο τουρίστας που φέρεται να κατέστρεψε μοναδικές γεωλογικές μορφές στην Κίνα και δύο άλλοι, που σκαρφάλωσαν σε ένα σιντριβάνι στη βόρεια Ιταλία και κατέστρεψαν ένα άγαλμα αξίας 200.000 ευρώ. Ας μην ξεχνάμε, εξάλλου, τους τουρίστες που συνεχίζουν να απειλούν τα άγρια ζώα σε εθνικά πάρκα, να επιτίθενται σε αεροσυνοδούς και να μεθοκοπούν, βιαιοπραγώντας γυμνοί στο Μπαλί.

Με δεδομένο τα αυξανόμενα περιστατικά, μπορεί κανείς να χαρακτηρίσει άνετα το φετινό καλοκαίρι «καλοκαίρι των κακών τουριστών». Οπως όμως παρατηρεί η Νάταλι Μπ. Κόμπτον στην εφημερίδα The Washington Post, χωρίς μια παγκόσμια βάση δεδομένων για τις τουριστικές ατασθαλίες, δεν υπάρχει σαφής ομοφωνία ως προς το εάν οι ταξιδιώτες συμπεριφέρονται φέτος πραγματικά χειρότερα από ό,τι τα προηγούμενα καλοκαίρια. Αυτό που είναι ξεκάθαρο, λέει, σύμφωνα με ακαδημαϊκούς, ψυχολόγους και επαγγελματίες της ταξιδιωτικής βιομηχανίας, είναι το γεγονός ότι οι τουρίστες συχνά ξεσαλώνουν.

Ατομικά δικαιώματα σε άνοδο

Η Κίρστι Σέτζμαν, ακαδημαϊκός ειδικευμένη στην Ανθρώπινη Συμπεριφορά και συγγραφέας του βιβλίου «On Being Unreasonable: Breaking the Rules and Making Things Better», λέει ότι υπάρχουν πολλά ανέκδοτα στοιχεία, που υποδηλώνουν ότι «αυξάνεται το ποσοστό των ανθρώπων που νομίζουν ότι θα έπρεπε να μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν», ιδιαίτερα όταν ταξιδεύουν.

Εχοντας ξοδέψει πολύ χρόνο και χρήμα για να προγραμματίσουν και να κάνουν διακοπές, η Σέτζμαν λέει ότι είναι πιο πιθανό να πιστεύουν ότι δικαιούνται να τις βιώσουν όπως τους αρέσει, αγνοώντας τρόπους καλής συμπεριφοράς, κανόνες και κοινωνικές νόρμες.

«Το ονομάζω “μη μου λες-τι-να-κάνω”», λέει στη Washington Post. «Υπάρχει η αίσθηση του “Δεν πρέπει να σου επιτρέπεται να μου λες τι πρέπει να κάνω”», προσθέτει.

Είναι ένα ζήτημα που η Κάθριν Χιλντ, διευθύνουσα σύμβουλος του Remote Lands, γραφείου τουρισμού πολυτελείας στην Ασία, αντιμετωπίζει επίσης, ιδίως στην Ιαπωνία: ενώ οι πιο πολλοί πελάτες της είναι «πραγματικά καλοί», παρά τις πολλές ενημερώσεις εκ των προτέρων, η Χιλντ πρέπει να υπενθυμίζει στους περισσότερους τα τοπικά έθιμα, όπως το να βγάζουν τα παπούτσια τους για να πατήσουν σε χαλάκια τατάμι ή να τηρούν τις πολιτικές κρατήσεων των εστιατορίων.

«Λατρεύουν το ιαπωνικό φαγητό, θέλουν να πάνε στην Ιαπωνία, θέλουν να πάνε στα καλύτερα εστιατόρια, αλλά δεν θέλουν να ακολουθήσουν τους κανόνες», λέει η Χιλντ, «αν όμως δεν θέλουμε να ακολουθήσουμε τους κανόνες, δεν πρέπει να πάμε», προσθέτει.

Η πρώην αεροσυνοδός Σον Κάθλιν, η οποία δημιούργησε στο Instagram τον δημοφιλή λογαριασμό Passenger Shaming, έχει παρατηρήσει κάτι παρόμοιο στα αεροπορικά ταξίδια και πιστεύει ακράδαντα ότι η κατάσταση επιδεινώνεται: «[Οι άνθρωποι] πιστεύουν ότι έχουν το δικαίωμα να πετάξουν και το δικαίωμα να κάθονται όπου θέλουν και το δικαίωμα να βάζουν τα πόδια τους στο προσκέφαλό σου… αλλά δεν το έχουν», λέει η Κάθλιν στη Washington Post. «Το κόστος του εισιτηρίου δεν σας δίνει το δικαίωμα να συμπεριφέρεστε στο αεροπλάνο σαν να είναι το σαλόνι σας», παρατηρεί.

Ωστόσο, ο αναλυτής παγκόσμιων τάσεων Ντάνιελ Λεβίν υποστηρίζει ότι η άσχημη τουριστική συμπεριφορά δεν είναι κάτι νέο. Η δημόσια μέθη και τα γκράφιτι, είναι κάτι που «συμβαίνει προ αμνημονεύτων χρόνων», λέει. Η κακή συμπεριφορά εμφανίζεται «σίγουρα πολύ στις ειδήσεις αυτές τις μέρες», ωστόσο ο Λεβίν υποστηρίζει ότι είναι θέμα απλών μαθηματικών. Ουσιαστικά ταξιδεύουν περισσότεροι άνθρωποι από ό,τι πριν από μια δεκαετία, άρα υπάρχουν περισσότερες ευκαιρίες να εμφανιστούν προβληματικοί τύποι.

Μετά από 100 ημέρες στην Ευρώπη, ο Ρικ Στιβς, τηλεοπτικός παρουσιαστής και συγγραφέας ταξιδιωτικών οδηγών, συμφωνεί με τον Λεβίν: «Θαυμάζω πόσο προσβάσιμη είναι η σπουδαία τέχνη και ο σπουδαίος πολιτισμός στους ταξιδιώτες … και θαυμάζω το γεγονός ότι δεν υπάρχουν περισσότεροι από το είδος αυτών που “τρομοκρατούν” τον πολιτισμό με τον δικό τους φτηνιάρικο τρόπο», λέει.

Το άγχος της πανδημίας συναντά τον «κεντρικό χαρακτήρα»

Η Αντρια Μπόνιορ, κλινική ψυχολόγος και οικοδέσποινα του νέου podcast «Baggage Check», δεν θέλει να πανικοβληθεί: «Δεν θέλω να πω ότι ο ουρανός πέφτει, γιατί η συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων συμπεριφέρονται καλά», λέει.

Η Μπόνιορ πιστεύει ότι τα social media παίζουν τεράστιο ρόλο στη διαμόρφωση του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τους απείθαρχους τουρίστες. Χάρη στην ταχύτητα του διαδικτύου και την αστείρευτη δίψα μας για περιεχόμενο, «όταν συμβαίνει μια κακή συμπεριφορά, ακούμε περισσότερο γι’ αυτή», λέει. «Πριν από 25 χρόνια, αν κάποιος έκανε μια απερισκεψία, δεν θα διαδιδόταν σε εκατομμύρια ανθρώπους».

Ωστόσο, η αμερικανίδα ψυχολόγος παρατηρεί ότι από τότε που ξεκίνησε η πανδημία, είμαστε πιο αγχώδεις και πιο ευαίσθητοι σε ό,τι βλέπουμε ως απειλές και κινδύνους, με αποτέλεσμα τη «μείωση της ευγένειας και την αύξηση της αγένειας στην κουλτούρα μας», λέει.

Κάποιες από αυτές τις απαράδεκτες συμπεριφορές μπορεί επίσης να οφείλονται στην υπόσχεση ότι θα γίνουν viral. Σε ένα πιο λεπτό επίπεδο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν επίσης να εμπνεύσουν μια νοοτροπία «κεντρικού χαρακτήρα», λέει η Μπόνιορ στην Washington Post: «Υπάρχει το στοιχείο του να είσαι ο πρωταγωνιστής στη δική σου ιστορίας», διευκρινίζει. «Διαφέρει από το να πας ένα ταξίδι και το ζήσεις ως παθητικός παρατηρητής».

Ο Ρικ Στιβς προσθέτει ότι όλο αυτό επηρέασε τα ταξίδια του. Επρεπε να διακόπτει μικρές συναυλίες για να λέει στα γκρουπ του να μην τις ηχογραφούν στα τηλέφωνά τους. «Διαφορετικά όλοι αγνοούν τη μουσική και ψάχνουν να βρουν μια καλή γωνία για να βγάλουν τη selfie τους», λέει. «Δεν δίνουν σημασία. Χάνουν την ομορφιά της στιγμής».

Η Σέτζμαν συμφωνεί, προσθέτοντας ότι μας έχουν δοθεί κίνητρα για να μετατρέψουμε τη ζωή μας -και τα ταξίδια μας- σε περιεχόμενο. Το Facebook, το Twitter, το Instagram και το TikTok μετέτρεψαν τα ταξίδια σε κοινωνικό νόμισμα. Το να βλέπεις, όμως, ένα μέρος απλά σαν μια όμορφη ανάρτηση μπορεί να διαστρεβλώσει την περίπλοκη πραγματικότητα.

Η Μπόνιορ αναφέρει ένα πρόσφατο βίντεο στο TikTok, που έγινε viral, στο οποίο μιας γυναίκα διαμαρτύρεται ότι το ταξίδι της στο Αμάλφι της Ιταλίας δεν ήταν όπως υπόσχονται τα social media. Το να φτάσει στον διάσημο προορισμό απαιτούσε πολύ περισσότερη προσπάθεια -πτήσεις, τρένα, φεριμπότ και ανέβασμα της βαλίτσας της σε σχεδόν 200 σκαλοπάτια- από ό,τι έδειχναν οι influencers…

«Εξ ορισμού, το ταξίδι είναι περίπλοκο και επίπονο και μερικές φορές αγχωτικό, αλλά νομίζω ότι στην κουλτούρα μας θέλουμε μια ηχηρή ατάκα και την τέλεια ινσταγκραμική λήψη», τονίζει η ψυχολόγος Αντρια Μπόνιορ.

Μέχρι το 2015, η Σκάλα των Ιησουιτών στο Ντουμπρόβνικ ήταν απλώς ένα ακόμη όμορφο δείγμα μπαρόκ αρχιτεκτονικής στην πόλη της Κροατίας. Μετά ήρθε η παγκόσμια επιτυχία του «Game of Thrones». Συγκεκριμένα, στο φινάλε της πέμπτης σεζόν, η Σέρσει Λάνιστερ αναγκάστηκε να περπατήσει γυμνή στη Σκάλα των Ιησουιτών στην παλιά πόλη του Ντουμπρόβνικ. Εκτοτε, οι θαυμαστές της σειράς συρρέουν στο τοπόσημο με σκοπό να επαναλάβουν τη σκηνή, μερικές φορές φτάνοντας στο σημείο να ξεγυμνώνονται, να πετάνε διάφορα αντικείμενα και να χτυπούν κουδούνια, δημιουργώντας εικόνες εξευτελισμού.

«Μεθάνε και τριγυρνούν ουρλιάζοντας “ντροπή”», λέει στην Washington Post ο ξεναγός του Ντουμπρόβνικ Ιβάν Βούκοβιτς. «Οι άνθρωποι που ζουν στην περιοχή έχουν μετατραυματική διαταραχή ντροπής», προσθέτει.

Εκστρατείες κατά της βίαιης συμπεριφοράς

Ο Βούκοβιτς πιστεύει ότι το Ντουμπρόβνικ έχει περιορίσει με επιτυχία ορισμένες από τις δημόσιες οχλήσεις μέσω πρόσφατων εκστρατειών στα μέσα ενημέρωσης. Υπάρχουν αφίσες σε όλη την πόλη και διαφημίσεις στο διαδίκτυο σχετικά με την εθιμοτυπία, ενώ στις πτήσεις της Croatia Airlines, στο αεροδρόμιο του Ντουμπρόβνικ και σε τερματικούς σταθμούς κρουαζιέρας προβάλλεται μια νέα ταινία κινουμένων σχεδίων για την κατάλληλη συμπεριφορά.

Σε αντίθεση με το κοντινό Σπλιτ ή το ισπανικό νησί της Ιμπιζα, λέει ο Βούκοβιτς, το Ντουμπρόβνικ ποτέ δεν έχει διαφημιστεί ως προορισμός για πάρτι. Αντ’αυτού, έχουν διαφημίσει την επιθυμία τους «για το φαγητό, για τον πολιτισμό και τη θάλασσα και τον ήλιο» και, πιο πρόσφατα, για τις τοποθεσίες γυρισμάτων του «Game of Thrones». «Είναι branding… θέλει χρόνο», υποστηρίζει.

Εθνικές κυβερνήσεις, τουριστικά συμβούλια και οργανώσεις πολιτών καταβάλλουν προσπάθειες για να αποθαρρύνουν την κακή συμπεριφορά των τουριστών. Μέχρι στιγμής, ωστόσο, καμιά δεν ήταν τόσο δραματική όσο η προσπάθεια της Κίνας το 2015, όπου η Εθνική Διοίκηση Τουρισμού δημοσίευσε έναν κατάλογο «απολίτιστων συμπεριφορών» για να εμποδίσει τους πολίτες της να ντροπιάζουν τη χώρα στο εξωτερικό.

Στο Μπαλί, η κυβέρνηση προωθεί την καλύτερη τουριστική συμπεριφορά διδάσκοντας «τα πρέπει και τα μη» μέσω κωδικού QR στο αεροδρόμιο. Οι αρχές της Ινδονησίας απελαύνουν τουρίστες που συμπεριφέρονται άσχημα ενώ ανακοίνωσαν επίσης σχέδια για απαγόρευση της πρόσβασης σε ιερούς τόπους. Ακόμη και το Αμστερνταμ αυστηροποιεί τους νόμους για τη χρήση μαριχουάνας και αλκοόλ, και μειώνει το ωράριο λειτουργίας εστιατορίων και οίκων ανοχής. Η ολλανδική διαφημιστική καμπάνια «Stay Away» απευθύνεται σε βρετανικά μπάτσελορ πάρτι και προειδοποιεί κατά της δημόσιας μέθης.

Ωστόσο, καθώς αναμένεται η περαιτέρω ανάπτυξη της παγκόσμιας ταξιδιωτικής βιομηχανίας, ο αναλυτής παγκόσμιων τάσεων Ντάνιελ Λεβίν δεν είναι πεπεισμένος ότι η τουριστική συμπεριφορά θα βελτιωθεί σύντομα: «Θα υπάρξουν περισσότεροι άσχημοι ταξιδιώτες», πιστεύει, «Δεν υπάρχει καμία δύναμη που θα μπορούσε να το ανατρέψει αυτό μαγικά».

Ο Ρικ Στιβς, πάλι, ελπίζει ότι οι προσπάθειες δεν έχουν πολύ μεγάλο κόστος για την πλειοψηφία των ταξιδιωτών που συμπεριφέρονται καλά: «Πρέπει να έχουμε δημόσια πρόσβαση στα πολιτιστικά θαύματα αυτού του κόσμου», υποστηρίζει, «Και αυτό συνοδεύεται από έναν μικρό, σταθερό κίνδυνο οι κακοί άνθρωποι να κάνουν άσχημα πράγματα· είναι ένα τίμημα που αξίζει να πληρωθεί».