Επίκουρος: “Πέμψον μοι τυρού Κυθηριδίου, ιν ‘όταν βούλωμαι πολυτελεύσασθαι δύνωμαι”

Άλλη μια τιμητική αναφορά στα αγαπημένα μας Κύθηρα. Ένα απαύγασμα της ψυχαμοιβού επικούρειας διδασκαλίας, η φράση του τίτλου.; “Στείλε μου τυρί από τα Κύθηρα ώστε να μπορώ, όταν το θέλω, να χαίρομαι την πολυτέλεια”. Κάτι το λιτό, το απέριττο έχει στο μυαλό του o δάσκαλος, και συγχρόνως σπάνιο που θα του δώσει, σε ξεχωριστές στιγμές, (…τοις πολυτελέσιν εκ διαλειμμάτων προσερχομένοις) μία διάσταση ευμάρειας. Προφανώς είναι η ονομασία προελεύσεως, όπως θα λέγαμε εμείς σήμερα, που διαγράφει την προοπτική της πολυτέλειας.

Ο,τι τονίζεται στη φράση δεν είναι τόσο ο διαφαινόμενος έπαινος για την λιτή γαστρονομική καθημερινότητα, το ψωμί και ελιά που λέμε εμείς σήμερα ή το τυράκι του Θεού για να ακριβολογούμε, αλλά η υπεράσπιση της ελεύθερης επιλογής και της διάκρισης ανάμεσα σε προνομιακές και μη εμπειρίες: στην κρίση και στην ευχέρεια του καθενός να ζει, άλλες φορές με εγκράτεια και άλλες με ηδονική πολυτέλεια.

Advertisement

Ένα έξοχο παράδειγμα η φράση μας, που μας εισάγει, φωτίζοντάς την, στην πρώτη “κύρια δόξα” του επικούρειου έργου: “Λιτότητα όπου απαιτείται, πολυτέλεια όπου προσφέρεται”.

Η δεύτερη “κύρια δόξα” του Επίκουρου, που θίγεται σε αυτό το κείμενο, επανέρχεται τακτικά στα γραπτά του, μέσα από την απελευθερωτική και απενοχοποιητική δοξολογία του ευπόριστου: “Χάρις τη μακαρία φύσει (χρωστούμε χάρη στη μακάρια φύση) ότι τα αναγκαία εποίησεν ευπόριστα τα δε δυσπόριστα ουκ αναγκαία”. ΄Η, με τα λόγια του παππού: “Οι μεγάλες απολαύσεις είναι φτηνές”.

Αν ζούσε σήμερα ο Επίκουρος θα συμβούλευε, μαζί με το “λάθε βιώσας” και το “λάθε βρώσας”, δηλαδή, να τρως ήπια και με σοφία δίχως υπερβολές και κυρίως δίχως επίδειξη και ματαιοδοξία.

Το φαγητό, ειδικά, είναι ένα από τα εναπομείναντα ακόμα προσιτά πράγματα που μπορούν να αποκαταστήσουν την ταραγμένη ισορροπία μεταξύ της επιθυμίας και της ανάγκης. Κι αυτό γιατί η μόνη πολυτέλεια της γαστρονομίας πρέπει να είναι η επένδυση της σε Ποιότητα. Όχι μόνο υλικών, αλλά κυρίως αισθημάτων και αισθήσεων.

Η αυτάρκεια, παραγγέλλει ο δάσκαλος, είναι μέγιστο αγαθό, όχι για να μένουμε -σώνει και καλά- ευχαριστημένοι πάντοτε με τα λίγα, αλλά για να μπορούμε, όταν δεν έχουμε τα πολλά, να αρκούμαστε στα λίγα, με την ακράδαντη πεποίθηση ότι την πολυτέλεια την απολαμβάνουν ηδονικότερα εκείνοι που την έχουν λιγότερο ανάγκη – “Τότε γαρ ηδονής χρείαν έχομεν, όταν δ’ εκ του μη παρείναι την ηδονής αλγώμεν, ουκέτι της ηδονής δεόμεθα”- Γιατί τότε έχουμε ανάγκη την ηδονή όταν πονάμε από την απουσία της. Τι δείγμα ενός λόγου ζυγισμένου, εκφραστικού και παθιασμένου και ταυτόχρονα λεπταίσθητου. Λόγου- πομπού ζωτικότητας και συμπόνιας, χάρης και χαράς.

Δικαιούχος και άξιος μιας τέτοιας γαστρονομικής συμπεριφοράς ο αυτεξούσιος και αυτάρκης άνθρωπος. Η αρχετυπική εικόνα του επικούρειου, καλοφαγά, του στοχαστή των απολαύσεων, του νικητή της κατήφειας και της φθοράς, του υμνητή της βαθιάς υλικής, θεμελιώδους χαράς της ζωής. Στο πρόσωπο του οποίου εντοπίζεται και η παρεξηγημένη αριστοκρατική διάθεση που ανακηρύσσεται ως πρωταρχικό χαρακτηριστικό των γκουρμέδων απανταχού.

Ο Επίκουρος, τέλος, με το σύνολο έργο του μας εισάγει στο δίπολο: αναγκαίο-περιττό μέσα από την κυκλική εναλλαγή στη ζωή μας, της εγκράτειας και της πολυτέλειας.

Το περιττό δεν είναι πάντα εξοβελιστέο. Αρκεί βεβαίως να είναι αληθινό. Η διάκριση ανάμεσα στο αληθινό και το ψεύτικο είναι πιο βαθιά από ό,τι εκείνη ανάμεσα στο περιττό και το ουσιώδες.

Δεν είναι πάντοτε ματαιόδοξο αυτό που μας έλκει προς το ωραίο. Δεν πρέπει να νιώθουμε ενοχές για ασυνήθιστες προσωπικές προτιμήσεις μας, ακόμα και για τις πιο άνισες απ’ αυτές. Αρκεί αυτές να μας βοηθάνε να δημιουργούμε, να νιώθουμε καλά, να επικοινωνούμε, να εκφραζόμαστε, να αρέσουμε. Αρκεί η επιλεκτική, η εξαιρετική, η χωρίς εμφανές χρηστικό αποτέλεσμα κατανάλωση αυτής της μορφής, να μας δίνει την ευκαιρία για μια δημιουργική ανάπλαση ενός περισσότερο αξιοπρεπούς, ειλικρινούς και αληθινού εαυτού. Σε μια ανάδειξη, δηλαδή, “του μέσα μας πλούτου”.

Αυτό εννοεί ο Επίκουρος όταν λέει ότι, η ηδονή-που πολύ εξακολουθούν να συμπεριλαμβάνουν στα περιττά -δεν είναι μόνο θεμιτή ανθρώπινη επιδίωξη αλλά και αναγκαιότητα, όπως εξάλλου μας ‘δασκαλεύει’ πολύ σωστά η φύση μας.

Για να χαρεί όμως κάποιος τέτοια απλά, πολυτελή πράγματα-που παύουν να είναι περιττά από τη στιγμή που απλόχερα αμείβουν την ψυχή και το σώμα μας-, δεν αρκεί να είναι πλούσιος σε χρήματα, αλλά σε αυτοπεποίθηση, σε παιδεία, σε αρχές, σε παράδοση. Να έχει, με δυο λόγια, την πολυτέλεια να ζει απλά.

Εν προκειμένω, ο Επίκουρος θα διδάξει ότι όλα όσα μας χρειάζονται για να καλύψουμε τις ανάγκες μας είναι η καλή τροφή, η άνετη διαβίωση σε ασφαλές περιβάλλον, η συντροφιά καλών φίλων και η καθησυχαστική επίγνωση της αγαθής φύσης του σύμπαντος που μας περιβάλλει.

Ωστόσο, η χαρά για τις έξοχες προνομιούχες στιγμές που μπορεί να ζήσει ο καθένας δεν αναιρείται. Το εγκώμιο της ενάρετης και ψυχαμοιβού ηδονής παραμένει πάντοτε ως ζητούμενο. Ο πεφωτισμένος ηδονισμός διατηρεί πάντα την αξία του.

Αναφορά: Για μια πλήρη και ρηξικέλευθη ανάλυση του επικούρειου έργου βλ.: Δημ. Ποταμιάνου: “Στον κήπο”, εκδόσεις Καστανιώτη. Από εκεί έχουν αντληθεί αρκετά στοιχεία γύρω από την δοξολογία του ευχάριστου, την ευλογία της αυτάρκειας και τον επιλεκτικό καταναλωτισμό που θίγονται σ’ αυτό το κείμενο.

*Τέως γενικός διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα gcostoulas@gmail.com