Το ρούχο στα παλιά Κύθηρα

Νικόλαος Δ. Λουράντος

την Οκτ 19, 2019

Όλοι στα Κύθηρα έχουμε, σε μια γωνιά της αποθήκης ή και σε περίοπτη θέση, κάποια λίγα ρούχα της παλιάς εποχής. Όμως ακόμη κι αν γνωρίζουμε τις διαδικασίες παραγωγής τους δύσκολα μπορούμε να καταλάβουμε την αργή και επίπονη καλλιέργεια, συλλογή και επεξεργασία των πρώτων υλών σε χρηστικά ρούχα.

Οι τρεις βασικές ύλες παραγωγής υφάσματος υπήρξαν το μαλλί, πρόβειο και γίδινο, το βαμβάκι, καλλιεργούμενο στις μπαμπακίες, και το λινάρι. Όλες οι οικογένειες προσπαθούσαν να έχουν ικανή παραγωγή ώστε να μπορούν να κατασκευάζουν τα ρούχα και εσώρουχά τους, χωρίς τη διαμεσολάβηση εξωτερικών υλικών. Βέβαια πάντα υπήρχε αυτή η δυνατότητα αλλά ήταν πολύ περιορισμένη, λόγω της χρηματικής ένδειας. Μετά την εκμηχάνιση της παραγωγής του υφάσματος και στην Ελλάδα, οπότε οι τιμές των υφασμάτων μειώθηκαν σημαντικά, οι ντόπιοι σταμάτησαν να παράγουν όλα τα ρούχα μέσα από την παραδοσιακή οικοτεχνία κι απλά επικεντρώθηκαν στην κατασκευή τους από τα έτοιμα υφάσματα. Η ύπαρξη Οικοκυρικής Σχολής στο νησί, από τις αρχές του 20^ου αι., υποβοήθησε τις δυνατότητες ραφής ρούχων στο σπίτι, από αγοραστά υλικά.

Οι πρώιμοι ταξιδευτές που απεικονίζουν τα ρούχα των Κυθήρων, ο Castellan στα 1808 και ο Sshweidnitz στα 1825, μας δίνουν εικόνες από Ανατολίτισσες με σαλβάρια, που συνάδει με την περί Δυτικών εικόνα γενικά της Ελλάδας. Θεωρούμε λοιπόν ως ανακριβείς τις απεικονίσεις αυτές, αφού -ακόμη κι αν είδαν κάποιες αυτές δεν θα ήταν ντόπιες αλλά ενδεχομένως γυναίκες από την Κρήτη, πρόσφυγες στη νήσο. Ο πρώτος ταξιδευτής που αποτύπωσε σωστά, αλλά και μας έδωσε στοιχεία για τα χρώματα των ρούχων, υπήρξε ο EdwardLear, που επισκέφτηκε τη νήσο τον Μάιο του 1863. Τα χρώματα που περιγράφει, τόσο στα αντρικά αλλά πολύ περισσότερο στα γυναικεία, είναι κυρίως το κόκκινο, πράσινο και το σκούρο μπλε, που επιτυγχάνονταν με φυτικά ή ορυκτά υλικά. Εντόπισε το λευκό κεφαλομάντηλο, ένα διαχρονικό χαρακτηριστικό των γυναικών τόσο στην καθημερινή όσο και στην γιορτινή φορεσιά. Η έρευνα που διεξάγομε σχετικά είναι συνδυασμός πολλών πηγών αλλά η πρωταρχική πηγή απτού υλικού υπήρξε η Λαογραφική Συλλογή. Έτσι, στα πλαίσια της προβολής του υλικού της, προσπαθήσαμε φέτος τον Αύγουστο (10 ως 14 του μήνα στο Μαρκάτο της Χώρας) να καταδείξουμε όχι μόνον τα ρούχα που περιλαμβάνονται στην συλλογή της αλλά και να τεκμηριώσουμε, με φωτογραφικό υλικό και κείμενα, την εξέλιξη και τις ιδιαιτερότητες των ρούχων, μαζί με αντικείμενα επεξεργασίας της πρώτης ύλης (ξάστρες μαλλιού, φορητό εκκοκκιστήριο βαμβακιού, μαγγάνι λιναριού, ανέμη και αδράχτια). Τα ρούχα αυτά δεν μπορούν να εκτεθούν στην Συλλογή εύκολα, ενώ μια εξειδικευμένη έκθεση μας επέτρεψε να παρουσιάσουμε μια πληθώρα καθημερινών αλλά και γιορτινών από αυτά. Η προσέλευση κοινού υπήρξε αρκετά ικανοποιητική. Δύο γυναικεία αντικείμενα υπάρχουν σε μεγάλους αριθμούς: νυχτικά και βράκες-εσώρουχα. Επίσης αρκετές είναι και οι καθημερινές, ντρίλινες, φούστες που φορούσαν οι χωρικές, κάποιες φθαρμένες αλλά και αρκετές αχρησιμοποίητες -αφού οι αντίστοιχες από έτοιμο ύφασμα ήταν πολύ πρακτικότερες και ελαφρύτερες. Υφασμάτινο κομπινεζόν και μισοφόρια, ακόμη κι από χασέ, καθώς και πουκάμισα συμπληρώνουν το γυναικείο κομμάτι. Εκτός από το μόνιμα εκτιθέμενο στη Συλλογή σπαλλέτο άλλο ένα αρκετά παλιό, ρίζινο, μας δόθηκε ως δωρεά λίγες μέρες πριν την έκθεση, και το οποίο αντικαθιστά πλέον το προηγούμενο. Μέσα από την φωτογραφική τεκμηρίωση της έκθεσης είδαμε τις τοπικές ιδιαιτερότητες αυτής της γιορτινής γυναικείας φορεσιάς, όπως επίσης τεκμηριώθηκε και η ‘εξαφάνιση’ της ανδρικής βράκας, είτε ως καθημερινή είτε ως εορταστική, ήδη από τα τέλη του 19^ου αι. Αλλά και οι φωτογραφίες με την καθημερινή ένδυση μας διαφώτισαν σχετικά με την διαχρονικότητα των ρούχων, μέχρι την δεκαετία του 1960, οπότε και το έτοιμο ρούχο αντικαθιστά πλήρως όλα τα καθημερινά. Εντυπωσιακό είναι το κομμάτι με τα βαπτιστικά ρούχα, μεταξύ των οποίων και ένα από την Σμύρνη, αλλά και σπάργανα κι υφασμάτινες πάνες. Επίσης υπάρχει ένα, σπάνιο πλέον, χειμερινό αντρικό παντελόνι, από μαλλί γίδας, με το απαραίτητο μακρύ εσώρουχο-βράκα αλλά και η κάπα ή γαμπάς. Τέλος στο κέντρο της έκθεσης ήταν μια φωτογραφία από εορτασμό στα Μυρτίδια, που χρονολογήθηκε με ασφάλεια μεταξύ 1892-1894. Οι πληροφορίες που μας απέδωσε τόσο για το σπαλλέτο όσο και για την βράκα, αλλά και γενικά για το ρούχο στα παλιά Κύθηρα, υπήρξαν ανεκτίμητες. Η συγκεκριμένη θα αποδοθεί στο Ιστορικό Αρχείο Κυθήρων, ώστε να αποτελέσει τμήμα του -νέου- φωτογραφικού αρχείου, ενώ αντίγραφο θα υπάρχει στην Συλλογή.

Όπως προαναφέραμε τα ρούχα αυτά υπάρχουν αλλά δεν είναι εφικτό να τα δει κανείς στην Συλλογή, λόγω της στενότητας του χώρου. Από την άλλη μια θεματική έκθεση, όπως αυτή που πραγματοποιήσαμε, δεν είναι δυνατόν να διαρκεί μεγάλο διάστημα, αφού τόσο η προετοιμασία της όσο και η εκτέλεσή της περιορίζονται από τις μηδαμινές δυνατότητες της Συλλογής και την εθελοντική ενασχόληση. Ελπίζουμε πως οι φωτογραφίες, που συνοδεύουν το άρθρο, δίνουν μια ιδέα για την ποικιλία της πολιτιστικής μας παράδοσης και την προσπάθεια διάσωσής της.