Οι παλαιότερες Κυθηραϊκές οικογένειες
Πόσο «παλιές βακέτες» είμαστε οι Τσιριγώτες; - Γράφει ο Ε.Π.Καλλίγερος
Tα «Κ» έχουν αφιερώσει πολλές σελίδες τους στην αναζήτηση της ιστορίας των κυθηραϊκών οικογενειών, οι δε μηνιαίες αναφορές τους παλαιότερα στα ανθρωπονύμια των Κυθήρων έγιναν βιβλίο 800 σελίδων που κυκλοφορεί σε 2η έκδοση από το 2006.
Πόσο παλιά είναι όμως τα οικογενειακά ονόματα των Κυθήρων και πόση ακρίβεια έχουν οι διάφοροι θρύλοι που αναμεταδίδονται από γενιά σε γενιά και καλύπτουν σημαντικό μέρος της κυθηραϊκής λαογραφίας, την οποία πολλοί συγχέουν με την ιστορία; Και από ποία εποχή θεωρείται ένα οικογενειακό όνομα «παλιό»; Για να δώσουμε απάντηση σε όλα τα ερωτήματα χρειαζόμαστε αδιάσειστα στοιχεία, τα οποία να προκύπτουν μέσα από ασφαλείς γραπτές πηγές.
Πρώτα όμως ας δούμε από ποία εποχή θεωρούμε ένα επώνυμο παλιό. Αναγκαστικά θα δώσουμε μία αυθαίρετη χρονολογία, αφού για άλλους παλιά είναι η εποχή της …..γιαγιάς τους και για άλλους αυτή των αρχαίων Ελλήνων!
Επισκοπώντας την κυθηραϊκή ιστορία μπορούμε να μιλήσουμε για μία χρονιά ορόσημο σ’ αυτήν. Είναι το 1537 και η επιδρομή του Μπαρμπαρόσσα που κατέστρεψε τη Βυζαντινή πρωτεύουσα των Κυθήρων και μετέφερε εκατοντάδες αιχμαλώτων στα σκλαβοπάζαρα της εποχής. Είναι αλήθεια πως μετά από την εποχή αυτή όλο και πληθαίνουν οι ιστορικές πηγές για το νησί μας και ειδικά αυτές από το Ιστορικό Αρχείο Κυθήρων, το οποίο έχει στοιχεία από τα μέσα του 16ου αι περίπου και μετά.
Πριν όμως τι έχουμε; Οι πληροφορίες μας είναι ελάχιστες, θέλουν καλό κοσκίνισμα και περιέχονται σε έγγραφα που έχουν σωθεί εκτός Κυθήρων κατά κύριο λόγο (Κρήτη, Βενετία κα).
Πριν λίγα χρόνια, σε συνέδριο που είχε οργανώσει το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Δήμου Κυθήρων και ο καθηγητής κ. Γ. Λεοντσίνης, ο γράφων είχε συμμετάσχει με μία ανακοίνωση σχετικά με ανιχνεύσεις οικογενειακών ονομάτων στα Κύθηρα πριν το 16ο αι. Επειδή, πολύ πρόσφατα, μας ζήτησαν φίλοι των «Κ» να αναφερθούμε πάλι στο θέμα μιας οικογενείας, θεωρήσαμε σωστό να κάνουμε μία περιληπτική αναφορά όχι μόνο σε όσα είχαμε γράψει τότε, αλλά και σε όσα προκύπτουν από νέες έρευνες. Εννοείται ότι εδώ θα γίνει μία απλή αναφορά, καθώς ετοιμάζεται συμπλήρωμα των παραπάνω εκδόσεων με πληρέστερες αναφορές και τη συνακόλουθη τεκμηρίωση.
Εδώ θα παραθέσουμε όλα τα ονόματα κυθηραϊκών οικογενειών για τα οποία προκύπτει από αδιάσειστα και γραπτά στοιχεία ότι βρίσκονται στα Κύθηρα από την εποχή που αναφέρουμε δίπλα σ’ αυτά. Εννοείται ότι περιοριζόμαστε στα προ του 1537 και γενικά στα πριν από το 16ο αι. αναφερόμενα.
Έχουμε, λοιπόν. (Δίπλα από κάθε επώνυμο ο αιώνας που πρωτοεντοπίζεται στα Κύθηρα. Όπου υπάρχει ακριβής χρονολογία παρατίθεται στη συνέχεια. Σημειώνουμε ότι ο εντοπισμός των επωνύμων στις χρονολογίες που παρατίθενται μας δίνουν, για την πλειονότητα των περιπτώσεων, τη βεβαιότητα ότι ο χρονικός ορίζοντας αναζήτησής τους μεταφέρεται αρκετά προς τα πίσω από τις χρονολογίες αυτές. Παρακάτω περιοριζόμαστε στα επώνυμα, τα οποία υπάρχουν και σήμερα στο νησί και στη διασπορά του).
Ασπιώτης, 1328
Βάρδας, 15ος αι., (1444)
Βενιέρης (ή Βενέρης). 13ος αι.
Βιάρος 13ος αι.
Γεωργάς, 15ος αι., (1444)
Δευτερέβος, 15ος αι. (1444)
Ζαγλανίκης, 15ος αι. (1444)[1]
Καλλίγερος, 14ος αι. (1328)
Καλούτσης, 15ος αι.
Κασιμάτης, 1316
Καστρίσιος, 14ος (1325)
Καψάνης, 14ος (1310)
Κοντολέων, 15ος αι.
Κοντός, 14ος (1328)
Κορωναίος, αρχές 16ου αι.
Κυπριώτης, 14ος αι (1328)[2]
Κυριάκης, 15ος αι. (1444)
Λεβούνης, 15ος (1425)[3]
Λεοντσίνης, αρχές 16ου αι
Λογοθέτης, 15ος αι., (1444)
Λουράντος, 15ος αι, (1444)
Μάγειρος, 15ος αι (1444)
Μαγουλάς, 15ος αι. (1444)
Μασσέλος, 15ος αι (1444)
Μεγαλοκονόμος, 15ος αι (1444)
Μόρμορης, αρχές 16ου αι
Μουλός, 15ος αι. (1444)
Μπαμπακάρης, 14ος αι (1328)
Νοταράς, 15ος αι.
Πισσάνος, 15ος αι. (1444)
Πρινέας, 15ος αι. (1444)
Πρωτοψάλτης, αρχές 16ου αι
Σαγιάνος, αρχές 16ου αι
Σάμιος, τέλη 15ου αι.
Σεμιτέκολος, 15ος αι., (1447)
Στάης, αρχές 16ου αι.
Στάθης, 14ος αι. (1386)
Στρατηγός, 15ος αι (1444)
Σωτήρχος 15ος αι. (1444)
Τζάννες, 1419
Τριάρχης, 15ος αι. (1444)
Φατσέας 14ος (1328)
Φυρός 14ος (1310)
Χαραμουντάνης, 15ος αι. (1444)[4]
Χριστόφορος, 15ος αι. (1444)
Εκτός από τα παραπάνω υπάρχουν πληροφορίες σε γραπτές πηγές και για τα εξής επώνυμα, για τα οποία, όμως, οι αναφορές είναι ανασφαλείς, όσον αφορά την αναφερόμενη χρονολογία. Πρόκειται για τα επώνυμα: Βαρυπάτης (15ος αι), Σουρής (15ος αι) και Πετρόχειλος (15ος αι).
Από τα παραπάνω πλέον πιθανές είναι οι περιπτώσεις α και γ, η τεκμηρίωση όμως δεν είναι επαρκής, όπως για τις άλλες. Να αναφερθεί, τέλος, ότι για τα επώνυμα Καψάνης και Φυρός οι πηγές είναι έμμεσες, πλην ακριβείς, καθώς αναφέρονται σε τοπογραφικά στοιχεία στις διανομές των Βενιέρων με σαφείς αναφορές στα ονόματα. Εκείνο που είναι αξιοσημείωτο είναι ότι και για τα δύο αυτά επώνυμα οι αναφορές εντοπίζονται σε περιοχές κοντά στις σημερινές Αλεξανδράδες! Περισσότερα όμως περί όλων αυτών θα περιέχονται στις προσεχείς εκδόσεις που θα αφορούν, συμπλήρωμα στα επώνυμα και τα Τοπωνύμια, που ετοιμάζεται, μάλλον για τον επόμενο χρόνο. (Σ.Σ. Έχει εκδοθεί ήδη και όποιος ενδιαφέρεται για περισσότερες λεπτομέρειες μπορεί να τις αναζητήσει από αυτό. Διατίθεται στην Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών και στα συνεργαζόμενα βιβλιοπωλεία. Για την πληρότητα του παραπάνω άρθρου έχουν προστεθεί σε αυτό όλα τα επώνυμα για τα οποία η νεότερη έρευνα έδειξε ότι βρίσκονταν στα Κύθηρα την εποχή που αναγράφεται. Οι εντός παρενθέσεως χρονολογίες αφορούν τον πρώτο τους εντοπισμό σε γραπτές πηγές από τα Κύθηρα)
Σημειώσεις
[1] Αναφέρεται με τη μορφή Τσαγκάρης, από το παρωνύμιο του οποίου (Ζαγλανίκης) τεκμηριώνεται η πρώτη αναφορά σε αυτό.
[2]. Αναφέρεται με τη μορφή Κιπεριώτης. Βλ. εφ. Κυθηραϊκά φ. 231, Δεκέμβριος 2008, σελ. 9
[3]. Για το επώνυμο αυτό, όπως και για το Στρατηγός, ανατρέπονται όσα μας άφησε η παράδοση ότι έφθασαν στα Κύθηρα μετά την Άλωση, αφού πλέον υπάρχουν σαφείς αναφορές για παλαιότερη παρουσία τους στο νησί.
Δημοσιεύθηκε στο φ. 243 Ιανουάριος 2010