Επιχώριος και Ομογενειακός Ευεργετισμός των Κυθηρίων

ΟΙ Κυθηραϊκές εφημερίδες όλων των εποχών βρίθουν από αναφορές σε πράξεις και ενέργειες ντόπιων και αποδήμων Κυθηρίων προς όφελος του νησιού. Ο ευεργετισμός είναι ιστορικά διάχυτος στους Κυθήριους απανταχού της γης. Πέρα από τα μεγάλα και εντυπωσιακά έργα του Γυμνασίου, του Νοσοκομείου και του Γηροκομείου που είναι σύλληψη, σχεδιασμός, χρηματοδότηση και εκτέλεση  αποκλειστικά της γενναιοδωρίας των Κυθηρίων του εσωτερικού και του εξωτερικού, υπάρχει μια σωρεία πολλών άλλων έργων δημοσίου συμφέροντος, τα οποία πραγματοποιήθηκαν με την τόλμη, την ενεργητικότητα, την εργασία και τις δωρεές των ιδιωτών.

Ίσως πολλές από τις λιγότερο εντυπωσιακές ευεργεσίες δεν είναι γνωστές σε όλους  ή λόγω πολυκαιρίας είναι γενικώς ξεχασμένες. Δεν παύουν όμως όλες μαζί να συνιστούν αυτή την ιδιότυπη συναισθηματική σύνδεση των Κυθηρίων προς τον τόπο τους και την επιθυμία που αυτή δημιουργεί να προσφέρουν ότι μπορούν και όπως μπορούν  για την ανάπτυξή του . Αυτό ισχύει περισσότερο για  εκείνους που έχουν στερηθεί το νησί τους για πολλά χρόνια, γιατί έχουν μετακομίσει και έχουν κάνει την ζωή τους σε μακρινές χώρες, και η χρονική και γεωγραφική απόσταση που τους χωρίζει έχουν αναπτύξει έντονα αισθήματα αγάπης, νοσταλγίας και πατριωτισμού.

Advertisement

Για να περιοριστούμε μόνο στα δεδομένα του 20^ου αιώνα, ανιχνεύοντας από το πρόσφατο βιβλίο μου με θέμα την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των Κυθήρων κατά τον 20^ο αιώνα -το οποίο ελπίζω σύντομα να δημοσιευτεί- παρουσιάζω πολύ συνοπτικά την διαρκή, πολυσχιδή και  εκτεταμένη ιδιωτική πρωτοβουλία, συμμετοχή και χρηματοδότηση σε έργα αρμοδιότητας του κράτους. Ας σημειωθεί, ότι η αναφορά δεν είναι εξαντλητική, γιατί σκοπός δεν είναι να παρουσιαστεί ένας κατάλογος όλων των έργων, αλλά μια ενδεικτική εικόνα για να καταδείξει την χρονική και χωρική έκταση της προσφοράς των απανταχού Κυθηρίων. Σημαντική με αυτή την έννοια είναι η συμμετοχή κυρίως σε έργα υποδομής, όπως δρόμοι, λιμάνια, το αεροδρόμιο, αλλά και σε μικρότερου μεγέθους συμβολές και ενισχύσεις. Ας το δούμε το θέμα λίγο ιστορικά.

Ήδη από το τέλος του 19^ου αιώνα υπάρχουν μαρτυρίες για μια ακαταμάχητη επιθυμία και ετοιμότητα των ομογενών να ευεργετήσουν τα Κύθηρα. Ένα πρώιμο παράδειγμα είναι ο Κυθήριος Αθ. Μαζαράκης από την Αίγυπτο, ο οποίος  συνέλεξε 156,25 χρυσά φράγκα για την αναστήλωση της Αγίας Τριάδος στα Κατσουλιάνικα.

Μια πιο οργανωμένη προσπάθεια είναι η σύσταση επιτροπής, τον Αύγουστο του 1923, από τους Ευστάθιο Κ. Δηλαβέρη, Σωτ. Τσαμπηρά και Νικ. Ι. Τριφύλλη, η οποία έκανε έκκληση προς τους Κυθήριους όπου γης να συνεισφέρουν για την κατασκευή λιμανιού στην Φυρή Άμμο στην περιοχή της Αγίας Πελαγίας, για το οποίο υπάρχει κοστολογημένη μελέτη από το 1912. Παράλληλα όμως με αυτή την προσπάθεια της επιτροπής, κατασκευάστηκε και στο Καψάλι λιμενοβραχίονας,  με χρήματα από πρόσθετο λιμενικό φόρο για το σκοπό αυτό.

Ταυτισμένος με την εξέλιξη του λιμανιού της Αγίας Πελαγίας είναι ο Παναγιώτης Κορωναίος (Πουλάκης). Ξεκινώντας το 1933,  κατασκεύασε με δικά του χρήματα λιμενοβραχίονα μήκους 50 μέτρων, ενώ σε όλη την περίοδο 1933-1938, με δική του πρωτοβουλία  επεκτάθηκε ο λιμενοβραχίονας κατά 122 μέτρα. Το έργο στοίχισε 1.300.000 δρχ., το μεγαλύτερο μέρος των οποίων,1.013.709 δρχ., προήλθε από εισφορές και το υπόλοιπο κατεβλήθη από τον ίδιο.

Οι ευεργεσίες συνεχίστηκαν και σε άλλα έργα της προπολεμικής περιόδου. Μεταξύ αυτών, το οδικό δίκτυο του νησιού από πολύ νωρίς οφείλει πολλά στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Η κατασκευή π.χ. του δρόμου Αρωνιαδίκων-Διακοφτιού κράτησε περίπου 5 χρόνια (1927-1932) και κόστισε 1.490.578,40 δρχ., τα οποία συγκεντρώθηκαν με εράνους στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Ενδιαφέρων είναι ο τρόπος με τον οποίο, μετά από μια συζήτηση στο καφενείο του χωριού, κινητοποιήθηκαν άμεσα οι Φρατσιώτες από τον Γιάννη Γ. Παυλάκη και ανέλαβαν δράση για την διάνοιξη του δρόμου από τα Φράτσια προς Παλαιόπολη και Αβλέμονα. Παίρνοντας μιαν αξίνα και ένα φτυάρι, ο Παυλάκης έπεισε τους συγχωριανούς του και άρχισαν να σκάβουν τα πρώτα μέτρα του δρόμου το 1933. Λίγους μήνες αργότερα, το 1934, συστήθηκε μια επιτροπή για το έργο και συμφώνησαν κάθε κάτοικος να κάνει ένα μεροκάματο τον μήνα ή να καταβάλει την αξία του σε χρήμα. Έτσι προχώρησε ο δρόμος, σιγά-σιγά με τον κασμά και το φτυάρι και έφτασε μέχρι το Παλιόκαστρο, με την εθελοντική εργασία των συγχωριανών, χωρίς την χρησιμοποίηση κανενός μηχανήματος. Μπουλντόζα χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1960 και άνοιξε τον δρόμο, ώστε να μπορεί να κινηθεί αυτοκίνητο (λεπτομέρειες για το ιστορικό του δρόμου αυτού, στο άρθρο της Ελένης Χάρου, Κυθηραικά, Φεβρουάριος 2011).

Συγκινητικό είναι το πνεύμα της προσφοράς, ιδίως των Κυθηρίων της διασποράς, και στο επίπεδο των μικρών χωριών για έργα καθαρά τοπικού χαρακτήρα. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η χειρονομία, 2-3  χωριανών από τα Δόκανα που μετανάστευσαν στο εξωτερικό, στην δεκαετία του 1920, και δεν ξέχασαν το χωριό τους. Σε αυτούς ανήκαν ο Νικόλαος ιερ. Π. Γλυτσός από την Αμερική και ο Αναστάσιος Εμ. Γλυτσός από την Αυστραλία. Με τα λίγα δολάρια που μπορούσαν οι ίδιοι να διαθέσουν και με όσα μπόρεσαν να συλλέξουν, σε συνδυασμό με πρωτοβουλίες, προσωπική εργασία  και χρηματοδότηση από ορισμένους κατοίκους του χωριού, συνδέθηκε με αμαξιτό δρόμο το εσωτερικό του χωριού με την διερχόμενη κεντρική αρτηρία. Επιπλέον, διαμορφώθηκε  ο προαύλιος χώρος του Αγίου Ελευθερίου, δημιουργήθηκε το κοιμητήριο, κτίστηκε το κελί και άνοιξε η μεγάλη πλατεία του χωριού έξω από την εκκλησία. Αγοράστηκαν επίσης οι καμπάνες, ένας πολυέλαιος, ιερά βιβλία, και τοποθετήθηκαν στασίδια, ενώ  με δαπάνες του Ιωάννου Ν. Καρύδη αγοράστηκε ο θρόνος του Αγίου Ελευθερίου. Πρωτοπόρος, καθοδηγητής,  συμμέτοχος στην δαπάνη  και σύνδεσμος με τους δωρητές του εξωτερικού για την κατασκευή των έργων αυτών ήταν, όπως προκύπτει από την εφημερίδα Κυθηραϊκή (29.5.1927), ο αείμνηστος Παναγιώτης Νικολάου Γλυτσός (πατέρας του γράφοντος).

Μεταβαίνοντας από την προπολεμική περίοδο στα πρώτα χρόνια της μεταπολεμικής περιόδου, οι δωρεές των απανταχού Κυθηρίων συνεχίστηκαν και επαυξήθηκαν. Οι συνεισφορές για «φιλανθρωπικούς και κοινωνικούς σκοπούς» στο νησί, από την απελευθέρωση μέχρι την 1 Ιουλίου 1947, ανήλθαν σε 101.558.000 δρχ. Από αυτά, 60.235.000 δρχ. ήταν από το εξωτερικό και 41.323.000 δρχ. από το εσωτερικό. Με τα χρήματα αυτά χρηματοδοτήθηκαν:  το Γυμνάσιο, ο λιμενοβραχίονας  Άγ. Πελαγίας, τα ιερά προσκυνήματα Μυρτιδίων και Αγίας Μόνης, ο δρόμος του Καψαλιού, σχολεία, ναοί, δύο χωριά, το Κυνηγαλάκειο Ίδρυμα Καψαλίου, ή αποβάθρα Ποταμού Αντικυθήρων, η Αστική Σχολή Ποταμού, το Προσκοπικό Σώμα Κυθήρων, ή Μυρτιδιώτισσα του Κάστρου, όλες οι κοινότητες, αναλόγως του πληθυσμού τους, το Δηλαβέρειο Ιατρείο Καραβά, η ανάπτυξη του πρασίνου, ό αγώνας κατά της ελονοσίας και πολλοί  άλλοι κοινωφελείς σκοποί.

Οι δωρεές αυτές κατά χώρα προέλευσης και νόμισμα έχουν ως εξής:

Πηγή: Κυθηραϊκή Δράσις, 15.7.1947

Επιπροσθέτως, σύμφωνα με πληροφορίες της ανωτέρω πηγής, υπήρχαν ακόμη σημαντικά ποσά διαθέσιμα για «κοινωφελείς και προοδευτικούς» σκοπούς στο νησί, ως ακολούθως (σε δραχμές): στην Αθήνα και τον Πειραιά 23.500.000, στην Αμερική 45.000.000 και στην Αυστραλία 120.000.000 δρχ. Είναι επίσης γνωστό, ότι, το 1948, οι ομογενείς είχαν συγκεντρώσει 1.500 λίρες Αγγλίας ειδικώς για τον σκοπό ιδρύσεως νοσοκομείου στο νησί.

Συνεχίζοντας την προπολεμική παράδοση, πολύ σημαντική, σε ορισμένες περιπτώσεις καθοριστική, ήταν η συμμετοχή των ιδιωτών στην κατασκευή ή επισκευή του οδικού δικτύου του νησιού. Ακόμη και για τον κεντρικό δρόμο Καψαλιού-Αγίας Πελαγίας, ο οποίος μετά τον πόλεμο ήθελε επισκευές της τάξεως των 300.000.000 δρχ., οι Κυθήριοι του εσωτερικού και του εξωτερικού βοήθησαν με προσωπική εργασία και με την συγκέντρωση χρημάτων. Στην περίοδο αυτή, κατασκευάστηκε με την φροντίδα  και την εργασία των κατοίκων της περιοχής και ο δρόμος Γερακιανίκων-Αγίας Ελέσας.

Με ιδιωτική πρωτοβουλία άρχισε, το 1950, η κατασκευή του νέου αυτοκινητόδρομου Φριλιγκιανίκων-Παλαιόπολης από κατοίκους των Φριλιγκιανίκων και γειτονικών χωριών, με την συγκέντρωση 3.000.000 δρχ. από τα Κυθηραϊκά σωματεία και από Κυθήριους του εσωτερικού και του εξωτερικού, ακόμη και από ένα χορό στα Φριλιγκιάνικα, και επίσης με προσωπική εργασία των κατοίκων των Φριλιγκιανίκων και άλλων χωριών. Με τα χρήματα που συγκεντρώθηκαν και την εργασία των χωριανών, ο δρόμος έφθασε μέχρι τον Μάκρωνα.   Πρωτεργάτες στο έργο αυτό ήταν οι Παναγιώτης Δημητρόπουλος, Εμμανουήλ Νοταράς και Ιωάννης Κασιμάτης. Η αποπεράτωση του δρόμου μέχρι την Παλαιόπολη έγινε τελικά με κρατικά χρήματα. Με ιδιωτική φροντίδα, χρήματα και προσωπική εργασία έγιναν, την ίδια εποχή, και οι εξής δρόμοι: Δρυμώνας προς Ξερουλάκι, Ποταμός προς Όχελες, Κατούνι προς Μανταλά, Κουμάρος προς Αγία Ελέσα και Μυλοπόταμος προς Δόκανα, μέσω Αραίων.

Προϊόντος του χρόνου, το 1955, ξεκίνησε η επισκευή και ασφαλτόστρωση του δρόμου Μυρτίδια-Λειβάδι,  με δαπάνη της Μονής Μυρτιδίων  και συνεχίστηκε το 1961 πάλι με χρήματα της Μονής. Λίγο αργότερα, το 1959, έγινε η κατασκευή του δρόμου Καραβά-Πλατειάς Άμμου, με εισφορές Καραβιτών, ντόπιων και ομογενών. Ο σύντομος δρόμος από τα Μυρτίδια μέχρι τα Λιμνάρια άνοιξε, το 1969, από ιδιώτες, με πρωτεργάτες  τον πρόεδρο της κοινότητας Μυρτιδίων Ιωάννη Θ. Κασιμάτη καί τον αφιχθέντα εξ Αυστραλίας Δαμιανό Βλαντή. Σε πολύ μεταγενέστερα χρόνια, το 1984, κατασκευάστηκε από κατοίκους του Μυλοποτάμου, με συνεισφορές μέσω εράνων, κρατικής χρηματοδότησης και προσωπικής βοήθειας από τον Γεώργιο Στρατηγό, ο δρόμος Μυλοπόταμου-Λιμνιώνα, κόστους 4.500.000 δρχ.

Ένα άλλο πεδίο δόξης λαμπρό για την ιδιωτική πρωτοβουλία, στο οποίο δραστηριοποιήθηκαν οι Κυθήριοι, ήταν τα λιμάνια. Έχουμε ήδη αναφέρει το έργο του Πουλάκη στην Αγία Πελαγία, στην δεκαετία του 1930. Το 1952, έρχεται η σειρά του Διακοφτιού, στο οποίο, με την φροντίδα και  υπό την επίβλεψη του Παναγιώτη Βιαρόπουλου,  επεκτάθηκε ο μώλος κατά 20 μέτρα, υπολειπομένων ακόμη 80 μέτρων για την ολοκλήρωση του έργου. Το έργο έγινε με προσωπική εργασία και χρηματικές δαπάνες 7.207.000 δρχ. Ο Βιαρόπουλος μαζί με τις δύο αδελφές του συνεισέφερε 2.525.000 δρχ., ενώ πολλοί άλλοι βοήθησαν με δωρεές στην συγκέντρωση του συνολικού ποσού.

Ακολουθεί, το 1959, θα μπορούσε να πούμε  μια τρίτη φάση, για το λιμάνι της Αγίας Πελαγίας και η τρίτη ενέργεια του Πουλάκη για το έργο. Με την ίδια μέθοδο των δύο προπολεμικών φάσεων, κατασκεύασε 58 μεγάλους τσιμεντένιους ογκόλιθους βάρους 35 τόνους ο καθένας και τους πόντισε με μεγάλο γερανό. Στο έργο αυτό συνέβαλαν και πολλοί άλλοι Κυθήριοι. Με ιδιωτικό ενδιαφέρον και φροντίδα προχώρησαν, το 1962, οι απαιτούμενες κατασκευές στο λιμάνι του Καψαλιού, ώστε να επιτευχθεί η πρώτη ιστορική πλεύριση του πλοίου της γραμμής στα Κύθηρα. Πρωταγωνιστής στο έργο αυτό ήταν Ο Μανώλης Δαπόντες, μαζί με τον αδελφό του Βύρωνα και τον Γιώργο Μεγαλοκονόμο, τον Ντόντο. Τα έξοδα καλύφτηκαν με ένα μικρό δάνειο από τον Κυθηραϊκό Σύνδεσμο της Χώρας, με επιτόπιο έρανο  και με την συνδρομή Κυθηρίων επιχειρηματιών και εμπόρων, αλλά και με πολλή προσωπική εργασία.  Τέλος, και η επέκταση του λιμενοβραχίονα της Πλατειάς Άμμου, το 1971, είναι προϊόν ιδιωτικής δραστηριότητας, του Συλλόγου Τουριστικής Αξιοποιήσεως της Περιοχής Πλατειάς Άμμου.

Ακόμη και στο αεροδρόμιο, ένα έργο κατ’ εξοχήν κρατικό, οι κάτοικοι ανέλαβαν δράση στο πρώτο στάδιο των εργασιών.  Τα πρώτα έργα ξεκίνησαν, στο τέλος του 1971, από τους ντόπιους τσιριγώτες, αρχίζοντας από την διάθεση του οικοπέδου από την κοινότητα Φριλιγκιανίκων και την χρηματική συνδρομή πολλών Κυθηρίων και μη, μεταξύ αυτών, η κοινότητα Φριλιγκιανίκων, το προσκύνημα της Αγίας Μόνης και της Μονής Μυρτιδίων. Με τα χρήματα αυτά έγινε  η διάνοιξη του πρώτου διαδρόμου προσγείωσης, μήκους 600 μέτρων στον οποίο με χωμάτινη ακόμη  επιφάνεια προσγειώθηκε, τους πρώτους μήνες του 1972, το πρώτο μικρό αεροπλάνο.

Ο ευεργετισμός συνεχίζεται μέχρι και στις μέρες μας, με πιο πρόσφατα παραδείγματα δύο πολύ σημαντικά έργα ομογενειακού ευεργετισμού  από την Αυστραλία, το ένα αφορά κυρίως την νεολαία και το άλλο τους ηλικιωμένους. Πρόκειται πρώτον, για την προ δεκαετίας περίπου κατασκευή των αθλητικών εγκαταστάσεων στο Λειβάδι, με μια μεγάλη δωρεά του Παναγιώτη Μαγείρου, με την συμμετοχή και άλλων δωρητών, και δεύτερον, για την γενική ανακαίνιση του γηροκομείου. Με μια  προ τετραετίας γενναιόδωρη δωρεά 200.000 δολαρίων Αυστραλίας από την κοινωφελή Εταιρεία Panaghia Myrtidiotissa Limited στο Brisbane, με την φροντίδα του διευθυντή της, συμπατριώτη μας John Kallinicos,  έγινε η εξωτερική θερμομόνωση του γηροκομείου, ενώ μια δεύτερη πιο πρόσφατη ισόποση δωρεά από την ίδια πηγή είναι παροπλισμένη και προορίζεται για την γενική ανακαίνιση των εσωτερικών χώρων  του γηροκομείου, όταν η επιδημία του κορωνοϊού το επιτρέψει.

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ “ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ” ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2021