Ελληνική κοινωνία: φτυάρι που γίνεται ένα με ό,τι φτυαρίζει

“Το κράτος δεν έχει άλλα χρήματα εκτός από τα χρήματα που οι ίδιοι οι φορολογούμενοι κερδίζουν με τον κόπο τους”. Θεωρώ αυτήν την έμφορτη μηνυμάτων, σχεδόν αθησαύριστη, φράση της Μ. Θάτσερ, ως θεμελιώδη αλήθεια κάθε δημοσιονομικής και αναπτυξιακής προβληματικής. Συγχρόνως πιστεύω, ότι μέσα στην απλότητά της, εμπεριέχει το πρόβλημα και, συγχρόνως, τη λύση αυτού που όλοι αποκαλούμε ελληνική κρίση.

Προσωπικά, από τη φράση, εισπράττω επτά (7) μηνύματα: Πρώτα πρώτα πρέπει να υπάρχουν χρήματα. Να παράγεται δηλαδή πλούτος από τους πολίτες- φορολογούμενους. Δεύτερον: Εξυπακούεται, ότι η δημιουργία πλούτου από του φορολογούμενους πρέπει να διευκολύνεται παντοιοτρόπως. Τρίτον: ο πλούτος θα πρέπει να κερδίζεται με τον κόπο των πολιτών και όχι αδήλως και παρασιτικά. Τέταρτον: ο πλούτος αυτός των φορολογούμενων, που αθροιστικά παίρνει τη μορφή του εθνικού εισοδήματος, είναι συγχρόνως και η περιουσία, ή καλύτερα το κεφάλαιο κινήσεως, το cash flow του κράτους, της κυβέρνησης. Πέμπτον: οι πολίτες δεν πρέπει να ξεχνούν αυτό το τελευταίο και ο καθένας να συνεισφέρει, ανάλογα με τις δυνατότητές του. Έκτον: η κυβέρνηση θα πρέπει να δείχνει σεβασμό στους φορολογούμενους για την ανταποκριτικότητά τους και να τους ανταποδίδει τα αναμενόμενα οφέλη. Έβδομον: η ιδιωτική ευπραγία θα πρέπει να ταυτίζεται με τη δημόσια ευπραγία και αντιστρόφως.

Advertisement

Από όλα  τα παραπάνω μηνύματα, τίποτα δεν φαίνεται να έχει ενστερνιστεί το νεοελληνικό κράτος και η νεοελληνική κοινωνία.

“Υπάρχουν τέσσερις τρόποι να ξοδέψεις χρήματα σου”, έχει πει ο Μίλτον Φρίντμαν “Ο ένας: να ξοδέψεις τα δικά σου χρήματα για λογαριασμό σου. Σε αυτή την περίπτωση, αγοράζεις το καλύτερο δυνατόν προϊόν, στη συμφερότερη τιμή, προκειμένου να δώσεις αξία στα χρήματα σου. Ο δεύτερος είναι να ξοδέψεις δικά σου χρήματα για κάποιον άλλον. Τότε προσέχεις περισσότερο την τιμή και δευτερευόντως το περιεχόμενο. Ο τρίτος τρόπος είναι να ξοδέψεις προς όφελός σου τα χρήματα κάποιου άλλου. Εδώ, φροντίζεις να απολαύσεις ένα ωραίο γεύμα σε ένα ακριβό εστιατόριο, που πάντα επιθυμούσες. Τέλος, μπορείς να ξοδέψεις τα χρήματα κάποιου άλλου, για κάτι που δε σε αφορά καθόλου. Εν προκειμένω, δεν σε ενδιαφέρει ούτε το κόστος, ούτε πού ακριβώς θα ξοδεύεις τα χρήματα και αν αυτά θα πιάσουν τόπο”.

Ο τρόπος που κυβέρνηση και φορολογούμενοι εννοούν αυτό που ονομάζουμε δημόσιο όφελος, δημόσιο χώρο, γενικό-κοινό καλό, δυστυχώς, δεν έχει καμιά σχέση με τον μόνο ορθολογικό και δίκαιο τρόπο διαχείρισης από τους παραπάνω τέσσερις: Αυτόν δηλαδή, όπου κάποιος ξοδεύει τα δικά του χρήματα για δικό του λογαριασμό. Και, για μερικές από τις πτυχές της, είναι δυστύχημα ότι την οικονομική κρίση στην Ελλάδα τη διαχειρίζονται όσοι δεν την υφίστανται…

Γενικώς οι άνθρωποι, κυβερνώντες και κυβερνώμενοι, περισσότερο οι πρώτοι, είμαστε τόσο έξυπνοι και αποτελεσματικοί όταν πρόκειται να υπηρετήσουμε το ατομικό μας συμφέρον, όχι όμως και τόσο έξυπνοι και αποτελεσματικοί όταν υπηρετούμε το γενικό, το κοινό συμφέρον. Υπάρχει εξήγηση γι αυτό: Κατά κανόνα, η συμπεριφορά, η αξιοσύνη, η αποτελεσματικότητα του κάθε ανθρώπου είναι θέμα ευθύνης, ενδιαφερόντων, προσανατολισμού σε αξίες, πίστης, πεποιθήσεων, οραμάτων που, μεταξύ των άλλων, κινητοποιούν και τον μηχανισμό της ευφυΐας. Όταν οι πολίτες, οι αξιωματούχοι ιδιαίτερα, δεν έχουν πίστη στον κοινωνικό τους ρόλο, στην αξία της συνεισφοράς τους στην κοινωνία, τότε συμπεριφέρονται σαν ηλίθιοι. Ή, το χειρότερο, σαν απατεώνες.

Η χειρότερη εκδοχή; Αυτή που εκφράζουν οι παρακάτω ταυτολογίες: “Τίποτα δεν μας είναι πιο ξένο από τα κοινά”. (Από το λατινικό: “Νec ulla magis res aliena guam publica”). “Ο ζημιών το έθνος ουδένα ζημιοί”. “Χωρίς ιδιοκτησία το κοινό καλό είναι ανώφελο”. “Το γενικό καλό: απρόσωπη αρετή”.

Υπάρχει, βεβαίως, και η γενική αίσθηση- διαπίστωση: Η κακοδιαχείριση, η σπατάλη του δημόσιου χρήματος, η διαφθορά παραμένουν ένα “λευκό έγκλημα”, εξαιτίας των περιορισμένων κοινωνικών αντιδράσεων που προκαλούν: Πρόκειται για εγκλήματα χωρίς θύμα. Τουλάχιστον χωρίς ένα άμεσο και ρητά προσδιορισμένο θύμα, το οποίο θα είχε συμφέρον να αντιδράσει και να ζητήσει την επέμβαση της δικαιοσύνης.

Χωρίς να έχει εξαλειφθεί εντελώς, στη χώρα επικράτησε για μεγάλα διαστήματα και η άποψη -δόγμα: “Εκσυγχρονισμός ίσον έργα συν διαφθορά”. Η άποψη, δηλαδή, ότι η διαφθορά, ούτε λίγο ούτε πολύ, δεν είναι θέμα ηθικής, αλλά ζήτημα οικονομικής ανάπτυξης.

Κι’ όμως, η ηθική στο πλαίσιο της σύμμετρης διάπλασης και αρμονικής αλληλοσύνδεσης εγωιστικών και αλτρουιστικών τάσεων, δεν απαιτεί από τον άνθρωπο να καταστρέψει τη δική του ευτυχία για χάρη κάποιου άλλου. Αυτό συμβαίνει μόνο στις κατώτατες περιοχές ανάπτυξης του ατόμου. Ο αναπτυγμένος άνθρωπος ζει εξίσου για τον εαυτό του και για το σύνολο.

Αν αληθεύει η παραπάνω αναφορά στις κατώτερες περιοχές ανάπτυξης του ατόμου, τότε μάλλον δεν πρέπει να είμαστε περήφανοι για το επίπεδό μας. Έχουν γραφτεί πολλά γύρω απ’ αυτό, από πολλούς. Θυμάμαι, ότι στη λίστα των ελληνικών offshore εταιρειών που δημοσιεύτηκε παλαιότερα, υπήρχαν και εταιρείες με έδρα χωριά και κωμοπόλεις της ελληνικής επαρχίας. Αυτό, ως ένδειξη πόσο ασφαλώς, γρήγορα και αποτελεσματικά αντιγράφεται και διαχέεται η παρανομία, πόσο αυτή είναι μεταδοτική.

Κάπως έτσι δημιουργήθηκε η περίπτωση της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας, όπου μοιάζει να προτιμάται η, ακόμα και αταξική, ταυτότητα των συμφερόντων, παρά π.χ. η ισότητα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Μια κοινωνία, που εν “χλιδή και αμεριμνησία” ανέχεται τις μεγάλες αταξίες για να απολαμβάνει η ίδια τις δικές της. Με άλλα λόγια: Ένα φτυάρι που στο τέλος γίνεται ένα με ό,τι φτυαρίζει.

Μια που το κείμενο ξεκινά με μια φράση της Μ. Θάτσερ, ας το τελειώσουμε και με μια απάντησή της, σε συνέντευξής της του 1987: “Η πολιτική μου δεν βασίζεται σε κάποια οικονομική θεωρία, άλλα σε απλές αρχές με τις οποίες εγώ και εκατομμύρια άλλοι σαν έμενα έχουμε ανατραφεί: να δουλεύεις καλά και να αμείβεσαι καλά, να ζεις μέσα στα όρια των δυνατοτήτων σου, να βάζεις κάτι στην άκρη για τις δύσκολες ώρες, να στηρίζεις την αστυνομία…”

* Τέως γενικός διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα  gcostoulas@gmail.com