ΑΠΟΤΡΟΠΗ ΕΠΙΔΗΜΙΑΣ ΕΥΛΟΓΙΑΣ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΕΝΑ ΑΙΩΝΑ

Ημέρες αναγκαστικού κατ’ οίκον εγκλεισμού, λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού, αποφάσισα να τακτοποιήσω το χάος της βιβλιοθήκης μου. Έτσι, ταξινομώντας τα κυθηραϊκού περιεχομένου βιβλία μου, έπεσα επάνω στο βιβλίο του αλησμόνητου Χαράλαμπου Κρίθαρη¹ «ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΓΙΑΤΡΟΥ»² . Φυλλομετρώντας το, θυμήθηκα ότι περιγράφει ένα περιστατικό εμφάνισης στα Κύθηρα, συγκεκριμένα γύρω στα 1920 στο χωριό  Καραβά, κρουσμάτων   ευλογιάς, τα οποία, ευτυχώς, δεν εξελίχθηκαν σε επιδημία. Το αφήγημα αυτό μου είχε εντυπωθεί αφενός μεν λόγω της παραστατικότητας της αφήγησής του από τον συγγραφέα, αφετέρου δε, και κυρίως, γιατί ένας, ίσως ο  καθοριστικότερος, από τους πρωταγωνιστές του, ήταν ο εκ πατρός παππούς μου, ο γιατρός Στέφανος Νικηφοράκης³.

Ο Χαράλαμπος Κρίθαρης, ο οποίος έζησε το περιστατικό, το εξιστορεί αναφέροντας τα ονόματα, τα επώνυμα ως και τα παρατσούκλια του πρώτου που αρρώστησε, των υπολοίπων που κόλλησαν από αυτόν αλλά και όσων είχαν κάποια συμμετοχή σ’ αυτό. Νομίζω ότι σήμερα, εκατό περίπου χρόνια μετά το συμβάν, παρέλκει η αναγραφή των ονομάτων τους. Όποιος όμως το επιθυμεί, μπορεί να τα αναζητήσει στην πρωτότυπη περιγραφή του συμβάντος⁴.

Advertisement

Η ιστορία λοιπόν έχει εν συντομία ως εξής: Γύρω στο 1920 ήλθε στον Καραβά, από τον Πειραιά που δούλευε,  ένα Καραβιτάκι, το οποίο, χωρίς να το γνωρίζει, είχε προσβληθεί από τον ιό της ευλογιάς (Γιάννης Σουρής). Αυτό κόλλησε την μάνα του και άλλους δύο συγγενείς του. Ευτυχώς ο γιατρός διέγνωσε άμεσα τη νόσο και έλαβε τα κατάλληλα μέτρα για την αποτροπή της εξάπλωσής της. Συγκεκριμένα, αφενός μεν διέταξε την απομόνωση των τεσσάρων προσβληθέντων σε δύο απομονωμένα σπίτια του χωριού, αναθέτοντας την φροντίδα τους σε ένα Ποταμίτη, ο οποίος, επειδή  είχε προσβληθεί παλαιότερα από ευλογιά, είχε αναπτύξει ανοσία, αφετέρου δε έκλεισε το δρόμο Καραβά-Ποταμού, δηλαδή κήρυξε το χωριό σε καραντίνα⁵. Παράλληλα, άρχισε και τον εμβολιασμό⁶ όλων των κατοίκων του χωριού.

Ο εμβολιασμός όμως έπρεπε να γίνει σε όλους το συντομότερο δυνατόν και ο Καραβάς, τότε, ήταν ένα από τα πιο πολυάνθρωπα χωρία του Τσιρίγου⁷. Έτσι κάποια στιγμή ο γιατρός εξαντλήθηκε και αναζήτησε βοήθεια για να συνεχίσει. Προσφέρθηκε ένας Καραβίτης, ο Χαράλαμπος Σαραντάκος (Ζαντιώτης;) από το Βουνό, που κατά τον Κρίθαρη ήταν άνθρωπος «έξυπνος και επιτήδειος και είχε κάνει νοσοκόμος στο στρατό». Σ’ αυτόν ανέθεσε το εμβολιασμό των μισών κατοίκων του χωριού, δίνοντάς του σαφείς οδηγίες, τόσο για τον τρόπο του εμβολιασμού, όσο και για την δοσολογία.

Σε λίγες μέρες όσοι εμβολίασε ο νοσοκόμος «πέσανε ψάθα, βαριά άρρωστοι, με 40 πυρετό και εξανθήματα σ’ όλο τους το κορμί». Αντιλαμβάνεται κανείς τι επακολούθησε. Όπως παραστατικότατα αναφέρει ο Κρίθαρης «Έγινε θρήνος! Πάει! Άναψε όλο το χωριό, καιγόμαστε……. Τρέχαμε στις εκκλησίες. Λιτανείες, λειτουργίες, παρακλήσεις, καμπάνες. «Βοήθα Άγιε Χαράλαμπε. Σώσε το χωριό σου»».

Τις μέρες εκείνες του πανικού, μια χωριανή είδε, λέει, στον ύπνο της τον Άγιο Χαράλαμπο, τον προστάτη του Καραβά, φορώντας τα άμφιά του και κρατώντας το Ευαγγέλιο, να διώχνει από το χωριό, με το ραβδί του, την ευλογιά που είχε την μορφή αποτρόπαιης γυναίκας, και να την γκρεμίζει κάτω από το γεφύρι του Λεμπιδά, πνίγοντάς την.

Η εκδοχή αυτή έδωσε τόση παρηγοριά και ελπίδα στους χωριανούς, των οποίων η πίστη τους στη Θεία παρέμβαση ήταν καθολική και απόλυτη, ώστε ο γιατρός μόνο σε λίγους τόλμησε να εξηγήσει ότι στην πραγματικότητα δεν είχε αρρωστήσει από ευλογιά το μισό χωριό, αλλά απλώς παρουσίασε αντιδράσεις που έμοιαζαν με της ευλογιάς, λόγω υπερδοσολογίας κατά τον εμβολιασμό. Γιατί, όπως του εκμυστηρεύτηκε ο νοσοκόμος, από αγάπη προς τους συγχωριανούς του και πιστεύοντας ότι τους κάνει καλό, είχε αυξήσει, από μόνος του, τη δόση του εμβολίου.

Η εξιστόρηση του περιστατικού αυτού, το τέλος του οποίου ήταν ευτυχώς αίσιο, αν έμενε ως εκεί ενδεχομένως να άφηνε στις μέρες μας  σε αρκετούς και μια επίγευση ιλαρότητας. Όμως δεν σταματά εκεί, αλλά συνεχίζει περιγράφοντας την κηδεία ενός εκ των δύο θυμάτων της ευλογιάς. Παραθέτω την περιγραφή αυτολεξεί γιατί αποδίδει με μοναδική ένταση την τραγικότητα της στιγμής. «Οι δύο παπάδες του χωριού, ο παπα-Βαγγέλης και ο παπα-Μηνάς, εκεί απέναντι στα σχολεία, με φορεμένα τα πετραχήλια τους ψάλανε τη νεκρώσιμη ακολουθία. Και από δω μεριά, πάνω από τη μεγάλη βόλτα,……., ο νοσοκόμος των ευλογιασμένων, να σέρνει  το πτώμα, τυλιγμένο σε άσπρο σεντόνι, ν’ αγκομαχά ολομόναχος να το ρίξει στο λάκκο. Η ατμόσφαιρα να μυρίζει λιβάνι. Και να αντιλαλούν τα νεκρώσιμα στη λαγκαδιά που μας χώριζε, με τα κουδουνίσματα του θυμιατού, τα μοιρολόγια και τους θρήνους· και οι καμπάνες με το κλάμα τους που ολημερίς δεν έπαψαν να το σκορπίζουν ως πάνω στα βουνά και ως πέρα στη θάλασσα του στενού.«Δεύτε τελευταίον ασπασμόν». Και… ποιος, ποιος ν’ ανασπαστεί;».

Δεν ήθελα να σας χαλάσω τη διάθεση, τώρα μάλιστα που και στην περιπέτεια που ζούμε κι’ εμείς αχνοφαίνεται ένα αίσιο τέλος, αλλά η ομοιότητα της περιγραφής αυτής με καταστάσεις που συνέβησαν την περίοδο αυτή, εκατό ολόκληρα χρόνια μετά, είναι πραγματικά εντυπωσιακή.

1. Χαράλαμπος ιερέως Ευαγγέλου Κρίθαρης (Καραβάς 1906-Μαρούσι 2002). Διακεκριμένος γιατρός-πνευμονολόγος, συγγραφέας και ερασιτέχνης ζωγράφος. Κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής ανέπτυξε αξιόλογη εθνική δράση, συνεργαζόμενος με τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό. Υπήρξε Ευεργέτης του Καραβά, του Γηροκομείου Κυθήρων και της Εταιρείας Κυθηραϊκών Μελετών.
2. Χαράλαμπος Ε. Κρίθαρης «ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΓΙΑΤΡΟΥ –Από το χωριό, το νοσοκομείο, τη ζωή», Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών, Αθήνα 1996.
3. Στέφανος Ν. Νικηφοράκης (Χώρα 1866-1938). Γιατρός χειρουργός- μαιευτήρας, που άσκησε με αυτοθυσία την ιατρική όλη του τη ζωή στα Κύθηρα. Ήταν ο γιατρός του Καραβά, γιατί ο Ευστάθιος Δηλαβέρης του παρείχε μηνιαίο επίδομα προκειμένου κάθε Τετάρτη να πηγαίνει από τη Χώρα στον Καραβά και να παρέχει τις ιατρικές του υπηρεσίες στους Καραβίτες.
4. Χ. Κρίθαρη «Αναμνήσεις ενός γιατρού» σελ 245-247.
5. Τελικά και σήμερα, ένα αιώνα μετά, τα μέτρα πρόληψης μιας επιδημίας παραμένουν στις βασικές τους γραμμές τα ίδια.
6. Το εμβόλιο κατά της ευλογιάς (δαμαλισμός), ήταν γνωστό στην Ελλάδα από τις αρχές του 19^ου αιώνα. Έγινε όμως υποχρεωτικό μόλις το 1956.
7. Σύμφωνα με την απογραφή της 18-12-1920, ο κυρίως Καραβάς είχε 477 κατοίκους, μαζί δε με τους γύρω οικισμούς (Δέσποινα, Διακοπουλιάνικα, Προγγί και τον Φάρο Μουδαρίου) 699.

Δημοσιεύθηκε στο φ. 357 του Μαΐου 2020 της έντυπης έκδοσης της εφημερίδας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ